ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Α. ΤΕΙΧΗ

Α1. ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ του ΣΕΡΠΕΝΤΖΕ

Το Ριζόκαστρο που περιέβαλλε την Ακρόπολη εξαφανίστηκε. Διατηρήθηκε μόνο το κατά τη νότια πλευρά τμήμα του τείχους που περιέκλειε το ωδείο του Ηρώδου και ολόκληρη την έκταση μέχρι το θέατρο του Διονύσου, που ήταν γνωστό και ως προμαχώνας του Σερπεντζέ και ολόκληρη η γραμμή της βόρειας πλευράς του που παρέμεινε ως περίβολος της πόλης προς αυτή την κατεύθυνση.

Α2. ΤΕΙΧΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ

Μετά το 1690 οι Τούρκοι έκτισαν έναν περίβολο πριν την είσοδο της Ακρόπολης που ονομάστηκε τείχος της Υπαπαντής. Είχε πάχος 0,70 με 0,80 μ.Άρχιζε από τη δυτική πλευρά του τείχους του Σερπεντζέ και περιέβαλλε την Ακρόπολη από το Βορρά μέχρι την εκκλησία της Υπαπαντής καταλήγοντας στο σπήλαιο της Αγλαύρου. Είχε δύο εισόδους.

Α3. ΤΕΙΧΟΣ ΤΟΥ ΧΑΣΕΚΗ

Ο Χατζή Αλής Χασεκή έκτισε ένα τείχος το 1778 χρησιμοποιώντας υλικό από διάφορα οικοδομήματα. Η διάρκεια οικοδόμησής του ήταν 3 μήνες. Ξεκινούσε από τη ΒΔ γωνία της Ακρόπολης, περνούσε από την κορυφή του Αρείου Πάγου και έφτανε στην πλατεία του Θησείου. Από εκεί έκανε μια μεγάλη διαδρομή ( εκκλησία Αγίων Ασωμάτων- Σαπφούς και Μενάνδρου-Πλατεία Συντάγματος-περίβολος Ολυμπιείου-Λεωφόρος Δ. Αρεοπαγίτου) και κατέληγε στο Σερπεντζέ. Είχε 22 πύργους και περιελάμβανε 7 πύλες;

1. την Πόρτα του Κάστρου

2. την Πόρτα του Δράκου

3. την Πόρτα του Μωριά

4. τη Μενιδιάτικη Πόρτα ( προς τη Βαρβάκειο -- δρόμος προς Μενίδι και Εύβοια )

5. τη Μεσογείτικη ( στην αρχή της Λ.Αμαλίας -- δρόμος προς τα Μεσόγεια )

6. της Βασιλοπούλας ή Καμαρόπορτα ( στην Πύλη του Ανδριανού )

7. την Πόρτα των Τριών Πύργων ή Αρβανίτικη ( -- δρόμος προς Ν. Προάστεια ).

Β. ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Β1 ΤΕΚΕΔΕΣ

α. Τεκές της πλατείας Δημοπρατηρίου

β. Τεκές της Ρωμαϊκής Αγοράς

γ. Τεκές του Χουσεϊν Εφέντη

[ Χτίστηκε το 1616,επονομάστηκε του Καραμπαμπά και βρισκόταν στο μέσο του τουρκικού νεκροταφείου έξω από το χώρο της Ακρόπολης ].

δ. Τεκές του Μπραϊμη

[ Το ρολόϊ του Ανδρονίκου Κυρρήστου ή Πύργος των Ανέμων - «Αέρηδες» - στη Ρωμαϊκή Αγορά ήταν κτίσμα μαρμάρινο οκταγωνικό με ηλιακό ρολόι στο εξωτερικό, υδραυλικό ρολόι στο εσωτερικό του και ανάγλυφες παραστάσεις των οκτώ προσωποποιημένων ανέμων στις εξωτερικές πλευρές του ( του Βορέα,του Σκίρωνα, του Ζέφυρου, του Λιπός, του Νότου, του Εύρου, του Απηλιώτη και του Καικία).

Μετά το 1750 μετατράπηκε σε τεκέ από το θρησκευτικό τάγμα των Μαβλεβήδων Δερβίσηδων. Έτσι στο εσωτερικό του απέκτησε ειδική κόγχη, «μιχράμπ», που έδειχνε την κατεύθυνση της Μέκκας και διακοσμήθηκε με πράσινες ιερές σημαίες του Μωάμεθ, πινακίδες με αποσπάσματα από το Κοράνι και αυγά στρουθοκαμήλου. Μεταγενέστερα, από τον 15ο αιώνα και μετά, συντάσσονται οι πρώτες περιγραφές και δημοσιεύονται χαρακτηριστικές εικόνες του κτηρίου από τους περιηγητές. Η πρωτότυπη μορφή του, η εξαιρετικά καλή κατάστασή του, αλλά και η χρήση του ως τεκέ, δηλαδή ως χώρου συγκέντρωσης των δερβίσηδων χορευτών, εξασφάλιζαν υψηλή γοητεία, όπως φαίνεται και στις πολυάριθμες απεικονίσεις του. Κατά την οθωμανική περίοδο στους εξωτερικούς τοίχους του πύργου ακουμπούσαν οικίες. Το νερό βεβαίως σε αυτή την τοποθεσία έπαιζε πάντα ένα σημαντικό ρόλο, ακόμη και όταν ο πύργος είχε πάψει να λειτουργεί ως ρολόι. Στις αρχές του 19ου αιώνα απεικονίζεται η κρήνη δίπλα στον πύργο ( ελαιογραφία του Μ. Rorbye). To υδραυλικό ρολόι στον εσωτερικό χώρο του πύργου είχε καταστραφεί προ πολλού, αλλά ο πύργος ήταν ένα εντυπωσιακό σκηνικό στην καθημερινή ζωή ].

Β2. ΤΖΑΜΙΑ

ΓΕΝΙΚΑ

Τα τζαμιά είναι τόπος λατρείας των Μουσουλμάνων. Είναι προσανατολισμένα προς την «Κάαμπα» της Μέκκας ,τον αγιότερο τόπο του Ισλάμ. Από το τζαμί γίνεται η πρόσκληση πέντε φορές την ημέρα, για να υπενθυμίσει στους πιστούς ότι έφτασε η ώρα της προσευχής.

Σε όλα τα τζαμιά κοινό στοιχείο είναι η κεντρική αίθουσα. Δεν υπάρχουν αγιογραφίες ούτε αγάλματα μέσα σε αυτά. Αντί γι` αυτά φέρονται ρήσεις από το Κοράνι σε περικαλλή πλαίσια.

Σε κάθε τζαμί ξεχωρίζει το «μιχράμπ», είδος ιερού που βρίσκεται πάνω σε έδρα «μιμπάρ» όπου στέκεται ο ιμάμης.Το δάπεδο είναι καλυμμένο με τάπητες. Χαρακτηριστικό κάθε τζαμιού αποτελεί ο μιναρές, από όπου ο μουεζίνης προσκαλούσε τους πιστούς για προσευχή (σήμερα αυτό γίνεται με τη χρήση μεγαφώνων ).

Οι πιστοί πριν την είσοδό τους στο τζαμί οφείλουν να βγάλουν τα υποδήματά τους και να πλύνουν τα πόδια , τα χέρια και το πρόσωπό τους.

Στην οθωμανική Αθήνα εντοπίζουμε 8 τζαμιά.

α. Γενί ( Νέο ) Τζαμί ή Τζαμί του Ροδακιού

[Απομεινάρια αυτού του τζαμιού βρίσκονται σε εκτεταμένο χώρο που ορίζεται από τις οδούς Βουλής, Νικοδήμου, Θουκυδίδου και Απόλλωνος ].

β. Κιουτσούκ Τζαμί

[ Βρισκόταν κοντά στην πύλη της Ρωμαϊκής Αγοράς και ονομαζόταν έτσι λόγω του μικρού μεγέθους του ]

γ. Σοφτά Τζαμί

[ Βρισκόταν στην πλατεία Δημοπρατηρίου και ήταν πολύ σπουδαίο. Χρησιμοποιείτο ως Μεντρεσές πριν ιδρυθεί το μεγάλο και ειδικό Ιεροσπουδαστήριο ]

δ. Ισμαϊνδή { του Παρθενώνα}

[Κατά την Α΄ περίοδο της Τουρκοκρατίας από τα πρώτα έργα των Τούρκων ήταν η μετατροπή του χριστιανικού Παρθενώνα σε τζαμί .Τότε χτίστηκε ο μιναρές που υψώθηκε πάνω στη βάση του χριστιανικού κωδωνοστασίου. Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και ωραιότερα μουσουλμανικά τεμένη το οποίο καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Ακρόπολης από το Μοροζίνι. Στις αρχές του 18ου αιώνα χτίστηκε στο σηκό του Παρθενώνα ένα μικρότερο τζαμί που σωζόταν μέχρι το 1842].

ε. Της Κολώνας

[ Βρισκόταν στο χώρο του νεοκλασικού κτιρίου του Δημοτικού σχολείου στη γωνία Αδριανού και Φλέσσα. Είχε πάρει τ`όνομά του από τα κατάλοιπα μιας μεγάλων διαστάσεων αρχαίας κολώνας που βρέθηκε στην περιοχή του ].

στ. Του Ολυμπιείου

[ Ήταν υπαίθριο στη ΝΔ γωνία των κιόνων του Ολυμπιείου. Αποτελείτο από μια τετράγωνη πλατεία που περιβαλλόταν από χαμηλό τοίχο. Στη ΝΔ γωνία της πλατείας ήταν κτισμένη μια ψηλή εξέδρα με σκαλοπάτια, το «μιχράμπ». Υπήρχε κατά την Α΄ και ολόκληρη τη Β΄ περίοδο της Τουρκοκρατίας].

ζ. Του Σταροπάζαρου ή Φετιχιέ Τζαμί

[ Ονομάστηκε του «Πορθητή» και συνδέθηκε με το Μωάμεθ το Β΄ τον Πορθητή. Τοποθετείται χρονικά αμέσως μετά την κατάληψη της Αθήνας σε συνάρτηση με την πρώτη επίσκεψη του σουλτάνου στην πόλη το 1458. Οικοδομήθηκε στο χώρο του Πάνω Παζαριού στη θέση μιας τρίκλιτης βασιλικής. Ανήκει στον τύπο ‘four leaf-gloverplan’που αντιπροσωπεύεται σε ορισμένα από τα λαμπρότερα τεμένη της Κωνσταντινούπολης και γνώρισε μεγάλη διάδοση σε εδάφη της οθωμανικής επικράτειας κατά το 16ο και 17ο αιώνα.

Αποτελείται από μια μεγάλη τετράγωνη αίθουσα προσευχής και ένα προστώο στη δυτική πλευρά της. Εσωτερικά το κέντρο της αίθουσας ορίζουν 4 κίονες με κιονόκρανα διακοσμημένα με σχηματοποιημένα υδροχαρή φύλλα. Οι κίονες στηρίζουν ημικυκλικά τόξα πάνω στα οποία φέρεται ο κεντρικός τρούλος μέσω 4 σφαιρικών τριγώνων. Στο μέσο της Α πλευράς βρίσκεται το «μιχράμπ».Δύο σειρές παραθύρων διατρέχουν την περίμετρο της αίθουσας. Η δυτική όψη του κτιρίου με τη μοναδική είσοδο στο χώρο φέρει ανάγλυφο μαρμάρινο περίθυρο. Στους ορθοστάτες διακρίνονται αμυδρά επιγραφές στην οθωμανική, ενθυμήματα προσκυνητών με προσευχές και στίχους από ποιήματα. Το προστώο στην πλευρά αυτή καλύπτεται με 5 χαμηλούς θόλους στηρίζεται στην όψη του σε 4 κίονες. Από το μιναρέ διατηρείται η τετράγωνη βάση με τμήματα της ελικοειδούς σκάλας].

η. Τζαμί Τζισταράκη

[Ονομαζόταν και τζαμί του Κάτω Συντριβανιού από το συντριβάνι στην περιοχή του Κάτω Παζαριού. Χτίστηκε το 1759 από το βοεβόδα ( διοικητή ) των Αθηνών Τζισταράκη. Σύμφωνα με την παράδοση για την παρασκευή ασβέστη προκειμένου για την οικοδόμησή του χρησιμοποιήθηκε το υλικό ενός κίονα από το ναό του Ολυμπίου Διός. Το κτίριο έχει μια τετράγωνη κάτοψη και αποτελείται από χώρους σε δύο επίπεδα. Το τέμενος είναι στο δεύτερο επίπεδο. Αποτελείται από μια τετράγωνη αίθουσα προσευχής που φέρει στη δυτική πλευρά ανοιχτό κιονοστήριχτο προστώο. Την αίθουσα στεγάζει ημισφαιρικός τρούλος που εδράζεται σε οκταγωνική βάση και καλυπτόταν αρχικά με μόλυβδο και σήμερα με κεραμίδια. Στη ΝΔ γωνία υπήρχε μιναρές.

Η μοναδική είσοδος στο χώρο ανοίγεται στη δυτική πλευρά και πλαισιώνεται εξωτερικά από μαρμάρινο περιθύρωμα με πλούσια ανάγλυφη διακόσμηση. Πάνω από την είσοδο διατηρείται η ιδρυτική επιγραφή, ενώ αριστερά και δεξιά σχηματίζονται μικρές κόγχες- μιχράμπ για την τέλεση υπαίθριας προσευχής].

Το «Προσευχητήριο της Κρεμάλας».

[ Το Προσευχητήριο αυτό , δηλαδή το τζαμί χωρίς μιναρέ , βρισκόταν κοντά στο Σερπεντζέ και σύμφωνα με τον Τούρκο περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή , προσεύχονταν οι φύλακες του Κάστρου ].

Β3. ΜΕΝΤΡΕΣΕΣ

[ Η λέξη σημαίνει «μουσουλμανικό ιεροσπουδαστήριο». Σ` αυτό διδάσκονταν το Κοράνι, ιστορία και θρησκευτικό δίκαιο. Οι σπουδαστές λέγονταν «σοφτάδες», οι δάσκαλοι «μουλάδες».

Το μνημείο σύμφωνα με την επιγραφή, που σώζεται στην πύλη της εισόδου του, ιδρύθηκε το 1721 από το Μεχμέτ Φαχρή. Περιελάμβανε δύο πτέρυγες ισόγειων κελιών που αναπτύσσονταν κατά μήκος της Ν και Α πλευράς μιας εσωτερικής αυλής. Η είσοδος βρισκόταν στο μέσο της νότιας πτέρυγας , ενώ στη βόρεια και δυτική πλευρά υπήρχε ψηλός μανδρότοιχος. Κιονοστήριχτη στοά διέτρχε την πρόσοψη των κελιών προς την αυλή. Η αίθουσα διδασκαλίας και προσευχής βρισκόταν στο βόρειο άκρο της ανατολικής πτέρυγας. Χαρακτηριστικό του κτιρίου ήταν η κάλυψη των χώρων του με ημισφαιρικούς θόλους ( με ψηλότερο αυτόν που σηματοδοτούσε την είσοδο) και οι πολλές ψηλές καμινάδες .

Στις αρχές του 19ου αιώνα μετατράπηκε σε φυλακή και στα κλαδιά του αιωνόβιου πλάτανου στην αυλή του γίνονταν απαγχονισμοί των καταδίκων.

Το 1919 κατεδαφίστηκε οριστικά και διατηρήθηκε μόνο η κυρία είσοδός του ως δείγμα μουσουλμανικής αρχιτεκτονικής].

Β4. ΚΟΣΜΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ

Όλα τα κοσμικά κτίρια βρίσκονταν στο Παζάρι και ήταν :

α. Το Δικαστήριο-Κατηλίκι

[ Βρισκόταν στην οδό Πανδρόσου και Μνησικλέους. Τα φατνώματα ήταν σπουδαίας ξυλογλυπτικής τέχνης. Στις θύρες του υπήρχαν διακοσμητικές λαξεύσεις ].

β. Το Διοικητήριο- Κονάκι

[ Ένα από τα σπουδαιότερα και μεγαλύτερα κτίρια της αγοράς αλλά και της πόλης.

Χρησίμευε συγχρόνως και ως οικία του Τούρκου Διοικητή των Αθηνών , το Βοεβόδα. Γι` αυτό ονομαζόταν και Βοεβοδαλίκι ή Κονάκι του Βοεβόδα ή Κονάκι απλά. Κτίστηκε στα μέσα του 18ου αιώνα πιθανόν από το Χατζή Αλή Χασεκή. Βρισκόταν στη ΝΔ γωνία της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Σήμερα διατηρούνται μόνο τα θεμέλιά του ] .

γ. Το Κτίριο της Ελληνικής Δημογεροντίας - Κουσέγιο

[ Το όνομά του έχει φράγκικη προέλευση ( Συμβούλιο = Conseil ).Σε αυτό συνεδρίαζαν οι δημογέροντες των Αθηνών με τους επιτρόπους της Πολιτείας και συζητούσαν για τις υποθέσεις του τόπου. Πολλές φορές προσκαλούσαν και άλλους άρχοντες. Ή ακριβής θέση του δεν είναι γνωστή. Πιθανόν βρισκόταν μέσα στο τετράγωνο του Αδριανού, κοντά στην εκκλησία της Μεγάλης Παναγίας].

δ. Τελωνείο- Ντουάνα

[ Βρισκόταν πιθανόν και αυτό μέσα στο τετράγωνο του Αδριανού, αλλά άγνωστο πού ακριβώς. Στην ίδια περιοχή βρισκόταν και το κτίριο των φυλακών ].

Β5. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ

Τα πιο σπουδαία Εκπαιδευτικά Ιδρύματα ήταν :

α. «Το Φροντιστήριον ελληνικών και κοινών μαθημάτων»

[ Ιδρύθηκε από τον Ιερομόναχο και μετέπειτα Μητροπολίτη Μονεμβασιάς τον Αθηναίο Γρηγόριο Σωτήρη, εκπαιδευόμενο στην Ιταλία, περίπου το 1720].

β. Η Σχολή Ντέκα

[ Το πιο γνωστό σχολείο της οθωμανικής Αθήνας, η Σχολή Ντέκα, είχε ιδρυθεί στο μικρό δρόμο της οδού Ντέκα στη συνοικία της Πλάκας. Ο Ιωάννης Ντέκας, έμπορος, εγκατεστημένος στη Βενετία για να χτίσει το σχολείο αγόρασε το οικόπεδο μέσα στο οποίο υπήρχε ένα παλιό σπίτι . Το κτίριο της Σχολής είχε τυπική αρχιτεκτονική μορφή αθηναϊκού σπιτιού της εποχής προσαρμοσμένο στις ανάγκες του «Διδασκαλείου». Οι 12 μαθητές της Σχολής έπρεπε να είναι παιδιά φτωχών οικογενειών από την Αθήνα και η διάρκεια των σπουδών τους ήταν 7 χρόνια].

Β6. ΔΗΜΟΣΙΑ ΛΟΥΤΡΑ

Σπουδαιότατης σημασίας για την κοινωνική ζωή της Αθήνας ήταν τα δημόσια λουτρά ( χαμάμ ).

Οι Οθωμανοί κατασκεύαζαν αμέσως χαμάμ στις κατακτημένες πόλεις βασιζόμενοι κυρίως σε βυζαντινούς μάστορες με πρότυπο τα ρωμαϊκά και τα βυζαντινά λουτρά, αλλά με διακριτές διαφορές. Εκτός από το ρόλο του στη σωματική υγιεινή ,την ψυχική κάθαρση και τη θεραπεία ορισμένων παθήσεων, το χαμάμ, αποτελούσε κέντρο συναντήσεων, κοινωνικής ζωής, ιδιαίτερα για τις γυναίκες για τις οποίες

ήταν κατεξοχήν χώρος επικοινωνίας και διασκέδασης.

Ήταν απλό και λειτουργικό. Αποτελείτο από τρεις αίθουσες τοποθετημένες κατά μήκος ενός άξονα.

Η πρώτη αίθουσα ήταν το ΑΠΟΔΥΤΗΡΙΟ, χώρος υποδοχής, βεστιαρίου, αναμονής αλλά και διασκέδασης μετά το τέλος της διαδικασίας του λουτρού. Στο κέντρο της αίθουσας υπήρχε συντριβάνι συνήθως. Η αίθουσα αυτή δε θερμαινόταν.

Η δεύτερη κατά σειρά αίθουσα ονομαζόταν ΧΛΙΑΡΟ . Είχε μέτρια θέρμανση, για να συνηθίσει το σώμα τη ζέστη πριν περάσει στον τρίτο χώρο.

Η τρίτη κατά σειρά αίθουσα ήταν το ΘΕΡΜΟ , πολύ ζεστή που είχε γούρνες με τρεχούμενο νερό και ένα μεγάλο πάγκο στο κέντρο της όπου γίνονταν εντριβές από υπαλλήλους του χαμάμ. Αυτή η αίθουσα επικοινωνούσε με ατομικά μικρά δωμάτια με θερμοκρασία πάνω από 40 βαθμούς C. Τέλος σε επαφή με το θερμό λουτρό υπήρχε η εστία του λουτρού με τη δεξαμενή νερού, το θερμαντικό κέντρο. Τα χαμάμ ήταν δίδυμα με χωριστά, δηλ., διαμερίσματα για άντρες και γυναίκες αλλά με κοινή εστία και δεξαμενή ή μονά που λειτουργούσαν σε διαφορετικές ώρες της ημέρας για άντρες και γυναίκες.

Τα πιο γνωστά χαμάμ που λειτουργούσαν στην πόλη κατά την οθωμανική περίοδο ήταν:

α. Του Ουλά Μπέη που λεγόταν και λουτρό του Σταροπάζαρου.

β. Του Χατζή Αλή ή λουτρό του Ροδακιού.

γ. Του Αμπίντ Εφέντη ή λουτρό των Αέρηδων

[Βρίσκεται στην οδό Κυρρήστου στην Πλάκα. Τα χαρακτηριστικά μεσοφέγγαρα στα παράθυρα πρόσθεταν ακόμα μια νότα ανατολίτικη στην περιοχή του Μεντρεσέ και του τζαμιού του Σταροπάζαρου.

Ο εξοπλισμός για το χαμάμ ήταν συγκεκριμένος: «τάσι λουτρού», ειδικά τσόκαρα, πετσέτες. Το σαπούνι προσφερόταν άφθονο και προερχόταν από τον ελαιώνα της Αθήνας ].

Β7. ΣΠΙΤΙΑ

Τυπικό αθηναϊκό σπίτι της οθωμανικής περιόδου μπορεί να θεωρηθεί το πλακιώτικο σπίτι.

Βρισκόταν στην πρόσοψη ή στο βάθος της αυλής που αποτελούσε και τον πυρήνα της κατοικίας. Η πρόσοψή του ήταν απλή με λιγοστά παράθυρα στο δρόμο προστατευμένα με σιδεριές ή καφασωτά. Προς το δρόμο είχε έναν τοίχο ψηλό που έκρυβε τελείως το εσωτερικό της αυλής.

Κατά μήκος της μιας πλευράς της αυλής βρίσκονταν συγκεντρωμένα τα δωμάτια.

Τα δύο μέρη του σπιτιού ήταν το κατώι και το ανώι.

Το κατώι ήταν ένα είδος ημισογείου στο οποίο υπήρχαν μια σειρά από δωμάτια όπως η κουζίνα, η τραπεζαρία, το δωμάτιο των υπηρετών, ο πρόχειρος μουσαφίρ οντάς, ο φούρνος, τα κελάρια με τους λάκκους ( πιθάρια λαδιού χωμένα στο έδαφος ), τα πιθάρια κ.ά Εκεί βρισκόταν και ο ανυφαντόλακκος όπου ήταν εγκατεστημένος και ο αργαλειός του σπιτιού.

Στη μια πλευρά του κατωγιού μια πέτρινη ή μαρμάρινη σκάλα ανέβαζε στον πρώτο όροφο, το ανώι.

Μπροστά από τα δωμάτια του κατωγιού υπήρχε στοά, το «σκεπαστό» που το δημιουργούσαν μαρμάρινα ή πέτρινα κολωνάκια που κατέληγαν σε καμάρες.

Άκρη άκρη βρισκόταν ο «απόπατος» με δύο γούρνες στα πλουσιόσπιτα.

Ανάμεσα στα διάφορα σπίτια ξεχώριζαν δύο αρχοντικά ,του Λογοθέτη και του Μπενιζέλου.

[ Το πρώτο , του Λογοθέτη , βρισκόταν στην οδό Άρεως απέναντι από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Δίπλα βρισκόταν και το εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου, το εκκλησάκι του αρχοντικού.

Το δεύτερο ανήκε στην αθηναϊκή οικογένεια των Μπενιζέλων από την οποία καταγόταν η Αγία Φιλοθέη. Στο κατώι υπήρχε μια στοά με κομψούς κυλινδρικούς κιονίσκους που στήριζαν απλές καμάρες. Μια σκάλα οδηγούσε στο ανώι στο οποίο υπήρχε εξωτερικό χαγιάτι με απλά υποστηλώματα τα μεγάλα ανοίγματα του οποίου αρχικά ανοικτά, αργότερα καλύφθηκαν με τζαμιλίκια. Απομονωνόταν από τον έξω κόσμο με ψηλό μαντρότοιχο] .

Β8. ΠΥΡΓΟΣ ΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΕΛΓΙΝ

Στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού υπήρχε ακόμη ο Πύργος του Ρολογιού του Έλγιν, κοντά στο Κουσέγιο, πανύψηλος, τετράγωνος τον οποίο ανήγειραν οι τοπικές αρχές για να τοποθετηθεί το ρολόι του Έλγιν ( 1814 ), δώρο κατευναστικό της εξέγερσης των Αθηναίων εναντίον του εξαιτίας της αφαίρεσης των γλυπτών του Παρθενώνα.

Β9. ΞΕΝΩΝΕΣ - ΧΑΝΙΑ

Ξενώνες συναντούσε κανείς στο Παζάρι. Σύμφωνα με τον Εβλιά Τσελεμπή από τους δύο ξενώνες που υπήρχαν στην Αθήνα, ο ένας βρισκόταν κοντά στο τζαμί του Σταροπάζαρου και ονομαζόταν το «Παλαιό χάνι» και ο άλλος ,το «Χάνι της Χουρμαδιάς» βρισκόταν στη Β πλευρά της πλατείας Μοναστηρακίου.

Γ. ΥΔΡΕΥΣΗ

Κατά την οθωμανική περίοδο οι κάτοικοι της Αθήνας άνοιγαν πηγάδια για τις ανάγκες της ύδρευσης. Έπαιρναν νερό από τον Ιλισό και τον Κηφισό, ενώ το νερό το εφοδιάζονταν από δύο αγωγούς οι οποίοι έρρεαν μεταξύ του Σιπύλου ( Λυκαβηττού ) και του βουνού Υμηττού. Σύμφωνα με μια μαρτυρία η πόλη υδρευόταν από υπόγειους αγωγούς οι οποίοι έρχονταν από τον Ιλισό και τον Ηριδανό και διασκορπίζονταν σε διάφορες δημόσιες βρύσες και ιδιωτικά σπίτια. Ο Εβλιά Τσελεμπή αναφέρει ότι στα μέσα του 17ου αιώνα υπήρχαν στην Αθήνα 18 βρύσες.

Τη χρήση και τη διανομή των υδάτων καθόριζαν οι τουρκικές αρχές. Τα περισσότερα νερά ανήκαν σε ιδιώτες ή ήταν κοινόχρηστα. Υπήρχε ένα ιδιαίτερο καθεστώς ως προς τη διανομή νερού για την άρδευση. Τη διατήρηση του καθεστώτος και την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων φρόντιζε ένα υδρονομείο που αποτελείτο από Έλληνες και Τούρκους. Στα καθήκοντά του περιλαμβανόταν και η είσπραξη χρημάτων που έπρεπε να πληρώνουν αυτοί που κατανάλωναν νερό.

Τα ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ που συναντάμε στην οθωμανική Αθήνα είναι :

ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Αγίου Θωμά στο Γουδί

ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Τσακουμάκου

ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Αγίου Δημητρίου

ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Κουντίτο

[ Κουντίτο σημαίνει υδραγωγός, υδροσωλήνας. Το υδραγωγείο αυτό βρισκόταν μέσα στην πόλη και ακολουθούσε τη διαδρομή από τη Λεωφόρο Αμαλίας, περνούσε τη Σωτείρα του Λυκοδήμου μέσα από την οδό Κυδαθηναίων και έφτανε πριν τον Άγιο Νικόλαο του Κουντίτο στην Πλάκα].

ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Αγά

ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Χασεκή

[ Ο Χατζή Αλή Χασεκή φύτεψε ένα κήπο κοντά στην Αγιά Τριάδα που ήταν γνωστός ως «Περιβόλι του Χασεκή». Για να ποτιστούν τα κτήματά του διοχέτευσε νερό από την Κηφισίας στον Ελαιώνα και επισκεύασε το αρχαίο υδραγωγείο. Αργότερα ο χώρος καταλήφθηκε από τη Γεωπονική Σχολή και το Βοτανικό Κήπο , ενώ αργότερα το υδραγωγείο αυτό ήταν γνωστό και ως υδραγωγείο του Βοτανικού Κήπου].

Οι ΚΡΗΝΕΣ που συναντάμε στην οθωμανική Αθήνα είναι :

ΒΡΥΣΗ της Χώρας ή βρύση της Πύλης της Αγοράς ή του Σταροπάζαρου.

[ Περίτεχνη, υδροδοτείτο από το υδραγωγείο Κουντίτο ]

ΒΡΥΣΗ του ΚΑΛΑΜΙΩΤΟΥ

ΒΡΥΣΗ Αγά ή Αλή Αγά

ΜΠΟΥΜΠΟΥΝΙΣΤΡΑ

[ Στην πύλη των Μεσογείων. Ήταν κρηνική κατασκευή που είχε μαρμάρινη επένδυση με σωλήνα εκροής αντί για κρουνό].

ΒΡΥΣΗ του Χασεκή

[ Λίγο πριν το υδραγωγείο του Χασεκή στον περίβολο του κτήματός του , όπου η Γεωπονική Σχολή ].

ΒΡΥΣΗ του Αλίκοκου

[ Στο μικρό κήπο της Σωτείρας του Κοττάκη]

ΒΡΥΣΗ της Επισκοπής

ΒΡΥΣΗ Σκαγιάννη

ΒΡΥΣΗ Σολάκη ή Αγίων Αποστόλων

[ Βρισκόταν μέσα στο χώρο της Αγοράς στο ναό των Αγίων Αποστόλων ]

ΒΡΥΣΗ Φιλίππου

[ Τετράκρουνη και μαρμάρινη με άφθονο νερό]

ΒΡΥΣΗ του ΚΑΤΩ ΣΥΝΤΡΙΒΑΝΙΟΥ ή ΚΑΤΩ ΠΑΖΑΡΙΟΥ

[ Βρισκόταν στο τέλος της οδού Πανδρόσου όπου και το τζαμί, ήταν τετράκρουνη και κατασκευάστηκε το 1759].

Δ. ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ

Παρόλο που κατά την οθωμανική περίοδο στην Αθήνα δεν υπήρχαν νεκροταφεία, γιατί τόσο οι Έλληνες όσο και οι Τούρκοι έθαβαν τους νεκρούς τους μέσα στην πόλη (οι Έλληνες στα προαύλια ή κάτω από τα δάπεδα των ενοριακών ναών και οι Τούρκοι κοντά στα τζαμιά τους ) εξαίρεση αποτελούσε ένα τουρκικό νεκροταφείο που υπήρχε δυτικά από την Ακρόπολη σε απομακρυσμένο σημείο έξω από τον περίβολο της πόλης. Χρησιμοποιείτο από τους Τούρκους που διέμεναν στην Ακρόπολη ( Κάστρο ) ,επειδή δεν υπήρχε χώρος μέσα στο φρούριο για ταφή. Οι ξένοι που πέθαιναν ενταφιάζονταν είτε στο Θησείο στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου είτε στη Μονή των Καπουτσίνων.

Ε. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Τα κτίρια της οθωμανικής Αθήνας, αρχαία και βυζαντινά, παρέμειναν άθικτα ή επισκευάστηκαν. Στο πνεύμα της θρησκευτικής ανοχής από τους Τούρκους πολλές νέες εκκλησίες ιδρύθηκαν, αν και πιο ταπεινές από εκείνες του παρελθόντος. Για τις λίγες νέες εκκλησίες οι Αθηναίοι υιοθέτησαν τον αρχιτεκτονικό τύπο της ξυλόστεγης ή καμαροσκέπαστης βασιλικής με ένα ή τρία κλίτη και απλή τοιχοδομία όπου ενσωματώνονταν αρχαία ή βυζαντινά μέλη. Τα ιστορικά στοιχεία των περισσότερων ναών δε σώθηκαν , ενώ οι πολλαπλές επισκευές που υπέστησαν δυσκολεύουν την ακριβή χρονολόγησή τους.

Ε1.Από τις 140 ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ,που υπήρχαν ,θα αναφέρουμε τις εξής :

ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΠΗΛΙΩΤΙΣΣΑ

[ Ν πλευρά της Ακρόπολης στη σπηλιά του χορηγικού μνημείου του Θρασύλλου]

ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

[ 11ος αιώνας, σταυροειδής εγγεγραμμένος, παραχώρηση σε μονή Σινά ]

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

[Μονόκλιτη βασιλική ,ΝΑ γωνία Ιερό Διονύσου]

ΠΑΝΑΓΙΑ ή ΚΥΡΑ ΤΟΥ ΚΑΝΤΗΛΗ

[Μεγάλη εκκλησία, απέναντι από το μνημείο του Λυσικράτη]

ΣΩΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΚΟΤΤΑΚΗ

[11ος αιώνας, σταυροειδής εγγεγραμμένος, στην Πλάκα, ονομασία από οικογένεια Κοττάκη]

ΣΩΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΔΗΜΟΥ

[ Οκταγωνικός, «καθολικό» μοναστηριού, «Ρώσικη Εκκλησία» ]

ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ

[Μικρή εκκλησία]

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΟΥ ΡΑΓΚΑΒΑ

[11ος αιώνας, ενοριακή εκκλησία, στην Πλάκα]

ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ ΚΟΛΟΚΥΝΘΗ

[¨Μονόκλιτη βασιλική, «καθολικό» γυναικείας μονής, μονόκλιτη βασιλική, «Αγιοταφίτικο Μετόχι» ].

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΜΑΓΚΟΥΤΗ

[ Μεγάλη εκκλησία , στην Πλάκα]

ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΤΗΦΟΡΗ

[Μεγάλη εκκλησία, στην Πλάκα ]

ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ

[Μικρή εκκλησία, στην πλατεία Μητροπόλεως ]

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΟΡΓΟΕΠΗΚΟΟΣ

[12ος αιώνας, σταυροειδής εγγεγραμμένος, τρούλος αθηναϊκού τύπου, ενσωμάτωση 90 ανάγλυφων διακοσμήσεων διαφορετικών εποχών στο ανώτερο τμήμα των εξωτερικών τοίχων, γνωστός και ως «Άγιος Ελευθέριος» ]

ΑΓΙΑ ΔΥΝΑΜΙΣ

[ 17ος αιώνας, μονόκλιτη βασιλική με καμάρα, μετόχι της μονής Πεντέλης ]

ΚΑΠΝΙΚΑΡΕΑ

[ 11ος αιώνας, σταυροειδής εγγεγραμμένος, ονομασία σχετική με τον ‘καπνικό φόρο»

ή το πολύτιμο ύφασμα «καμουχά»]

ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ

[11ος αιώνας, εντοιχισμένες επιγραφές στην πρόσοψη ]

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΗΣ ΚΟΛΩΝΑΣ

[Μονόκλιτη βασιλική του 6ου αιώνα μ.Χ σε ακραίο σημείο της πόλης, ΒΔ στο σημείο όπου σταματούσε το τείχος του Χασεκή. Κορινθιακός κίονας διαπερνά τη στέγη του]

ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΤΟΥ ΨΥΡΡΗ

[ Μικρή εκκλησία ]

ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ

[11ος αιώνας , σταυροειδής εγγεγραμμένος, ιδιαιτερότητα τρούλου : χωρισμός με οριζόντιο γείσο σε δύο τμήματα]

ΑΓΙΟΙ ΑΣΩΜΑΤΟΙ

[Β΄μισό 11ου αιώνα, σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, στο Θησείο ]

ΑΓΙΟΙ ΑΣΩΜΑΤΟΙ ΣΤΑ ΣΚΑΛΙΑ

[ 12ος αιώνας, συνεπτυγμένος σταυροειδής, Βιβλιοθήκη Αδριανού, οικογένεια Χαλκοκονδύλη ]

ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ

[Κεραμεικός]

ΑΓΙΟΣ ΘΩΜΑΣ

[ Πίσω από τη στοά του Αττάλου]

ΑΓΙΟΣ ΕΛΙΣΣΑΙΟΣ

[ 17ος αιώνας, μονόκλιτη βασιλική, ανήκε στο αρχοντικό του Λογοθέτη]

ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΑ

[ Τρίκλιτη βασιλική χτισμένη πάνω σε τετράκογχο στην αυλή της Βιβλιοθήκης του Ανδριανού]

ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ

[ 10ος αιώνας, καμαροσκέπαστη βασιλική, πλατεία Μοναστηρακίου, «Μέγα Μοναστήρι» ]

ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ

[ Μεγάλη εκκλησία κοντά στο ναό των Ταξιαρχών ]

ΤΑΞΙΑΡΧΑΙ

[Κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά, κατεστραμμένος, τοιχογραφίες ]

ΣΩΤΕΙΡΑ ΤΗΣ ΠΑΖΑΡΟΠΟΡΤΑΣ ή ΑΓΙΟΣ ΣΩΤΗΡ

[ Μικρή εκκλησία στη Ρωμαϊκή Αγορά ]

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

[ 14ος αιώνας , ψηλός τρούλος, τάφος Οδυσσέα Ανδρούτσου ]

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ή ΣΕΡΑΦΕΙΜ

[ 17ος αιώνας, σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, στη Β πλευρά της Ακρόπολης κοντά στο σπήλαιο της Αγλαύρου]

ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΤΟΥ ΣΟΛΑΚΗ

[ 1000 μ.Χ ,σταυροειδής εγγεγραμμένος , τετράκογχο, πλινθοπερίκλειστο σύστημα, στην Αρχαία Αγορά ].

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΑΚΑΜΑΤΗΣ

[Μονόκλιτη βασιλική , όταν μετατράπηκε το Θησείο σε χριστιανική εκκλησία ]

ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ

[ 13ος αιώνας, σπηλαιώδης ναός, μικρή μονόκλιτη βασιλική έξω από το τείχος του Χασεκή. Αργότερα στην ίδια θέση ο νεότερος ναός ].

Πέρα από τα ορθόδοξα χριστιανικά και τα ισλαμικά μνημεία υπήρχαν θεμέλια και άλλων δογμάτων , όπως η εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου στη γέφυρα του Ιλισού και η μονή των Καπουτσίνων μοναχών στο μνημείο του Λυσικράτη.

Ε2. ΜΟΝΗ ΤΩΝ ΚΑΠΟΥΤΣΙΝΩΝ

Το μνημείο του Λυσικράτη , του 4ου αιώνα π.Χ κορινθιακού ρυθμού, διατηρείτο ακέραιο και μέχρι το 1658 λειτουργούσε κοντά του μοναστήρι Ιησουιτών μοναχών.

Όταν αυτοί εγκατέλειψαν την Αθήνα, για να εγκατασταθούν στη Χαλκίδα, εγκαταστάθηκαν οι Καπουτσίνοι μοναχοί.

Για πολλά χρόνια υπήρξε κέντρο διερχομένων ξένων. Ο Chateaubriand και ο Bayron φιλοξενήθηκαν εκεί. Στο χώρο υπήρχαν και τάφοι καθολικών κατοίκων της Αθήνας ή περαστικών επισκεπτών που έτυχε να πεθάνουν σε αυτή.

Το κτίριο της Μονής καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.

OTTOMAN ATHENS ( the final text )

THE PERIOD OF THE OTTOMAN ATHENS IS DIVIDED INTO TWO PARTS :

1456-1687 ( until the city`s destruction by Morozini during the

war of Turks and Venetian )

1688-1833 ( since the departure of Venetians until the Release )

The city is divided into two senctions A. The Acropolis ( The Castle )

B. The Lower town

In the castle there were about 200 houses of Turkish soldiers. In Lower

Town was created the administrative center ,the Bazaar , mosques,

baths e.t.c Small churches were everywhere in the periphery.The

irregular urban planning , the thick building and narrow streets featured

the type of the city The houses simple or popular or rich mansions were

distributed into parishes and neighborhoods ( mahalle ). According to

the census of 1824 there were 35 parishes, 1605 houses ,and 9040

people ( except the Acropolis` inhabitans ) in Ottoman Athens. The

population consisted of Christians (Greeks and Arvanites ) , Turks,

Ethiopians and Franks.

TOPOGRAPHY

SERPENTZE RAMPART

The Rizokastro which surrounded the Acropolis disappears. Only in

the south part of the wall that encloses the Odeon of Perikles and

the entire area until the Dionysian theatre is preserved known as

Serpentze Rampart ( Promahon ) and the whole line of the northen

part, as an enclosure of the city in that direction.

HYPAPANTE WALL

After 1690 the Turks built an enclosure before the entrance of the

Acropolis, which was named Hypapante Wall. It began on the west

side of Serpentze`s Wall surrounding Acropolis until the church of

Hypapante and ended in Aglavroscave. It had two entrances.

HASEKI`S WALL

Haji Ali Haseki built a Wall in 1778 and used some material from

other buildings. It started from the northwest corner of the Acropolis

from the top of Areios Pagos to Theseon and Syntagma Square

reaching the close of Olymreion. Then continued on D. Areopagitou

Avenue resulting in Serpentze.

The Mesogeia Gate ( leading to Mesogeia ) and “Kamaroporta”

or “Princess Gate” ( at the Hadrian Gate ) were two of the seven

Gates that existed in this. Also it had 22 Towers.

OTTOMAN MONUMENTS

There were several Moslem Monasteries or Tekes ( Teke at the

Auction Square, at the Roman Agora, Ibrahim teke and Husein Efendi

Teke).

Also there were eight Mosques ( Yeni, Kucuk ,Softa, Ismaindi, of the

Golumn, Olympieion, at the Grain Market ,Jistarakis ) and the Oratory

of the Gallows.

All that remains of the Mendresse , the Moslem Seminary, is the

portal with the foundation inscription in 1721.

All the secular buildings were in Bazaar ( Pazari ): the Court House

(Katiliki), the Governor`s Residence ( Konak) ,the Council`s House

of the Christian Population ( Kousegio ) and the Customs House

(Duana). Tha Greek School and the Deka`s Greek School were the

most important Educational Buildings.

Of manifold importance in the social life of the Athenians were the

bathhouses ( hamams ) like Haji Ali`s, Ula Bey`s and Abit Efendi`s

bathhouses.

Among the houses stood the mansions of Logothetes and Benizelos .

In the Library of Hadrian was the Elgin`s Clock Tower.

There were three inns in the Bazaar ( Pazari ). The “Date`s Inn” was

the most famous.

WATER SUPPLY

In the Ottoman period the Athenians built well for their water

needs. They fetched water from both rivers Ilissos and Kifissos.

Later , the inhabitans were supplied with water from underground

water mains carrying water from Lykavitos and Ymittos.There were

taps in some houses while there were wells in some others. The

number of fountains was important ( Agha`s F., Alikoko`s F., Haseki`s

F. Boubounistra … ).Aqueducts were made in the last decades of

Ottoman period ( Tsakoumakou, Goude, Haseki`s… ). The Turkish

Authorities controlled the use and the distribution of water.

Finally a Turkish Cemetary existed west of the Acropolis outside the

perimeterof the city.

CHRISTIAN MONUMENTS

During the period of Ottoman rule, the buildings ancient and

Byzantine, remained intact or were repaired. In the spirit of religions

tolerance under the Turks, many new churches were founded, albeit

somewhat humbler than those of the past. We can mention:

STS. PENNLESS OF KOLOKYNTHIS

STS. DISCIPLES OF SOLAKIS

ST. DEMETRIUS OF KATIFORIS

ST. NICHOLAS OF RAGAVAS

VIRGIN MARY KAPNIKAREA

TRANSFIGURATION OF THE SAVIOUR

VIRGIN MARY WHO RESPONDS QUICKLY

VIRGIN MARY OF CAVE

VIRGIN MARY PANTANASSA

ST. SAVIOUR OF KOTTAKES

ST. SAVIOUR OF LYKODHIMOS

ST. MARINA e.t.c

Last in addition to the Orthodox Christian and Isiamic

monuments, there were also foundations of other dogmas

sucsh as the Capucin Monastery in the monument of

Lysikrates.