ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ...



H Σμύρνη των αρχών του 20ου αιώνα ήταν μια πόλη μυθική, από τις μεγαλύτερες και πιο ευημερούσες της εποχής. Προικισμένη με ένα μεγάλο φυσικό λιμάνι εκτεινόταν από τις υπώρειες του όρους Πάγος με την ακρόπολη και το αρχαίο θέατρο στην κορυφή, ενώ νοτιοδυτικά και σε απόσταση περίπου 3 μιλίων απλωνόταν ο κάμπος της Σμύρνης και βορειοανατολιά η πόλη έφτανε ως τον κόλπο του "Μπουρνάμπα". Έξω από την πόλη απλωνόταν παράλληλα προς τη θάλασσα ο Φραγκομαχαλάς, προάστιο με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Η προκυμαία που είχε κατασκευαστεί κατά μήκος τηα παραλίας, με θέα το λιμάνι και τα γύρω βουνά, είχε προσελκύσει τους πλουσιότερους κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν χτίσει διώροφα σπίτια με μαρμάρινες προσόψεις. Πλούσιοι έμποροι, διπλωμάτες και τραπεζίτες είχαν εδώ τις κατοικίες τους.
Κατά μήκος της προκυμαίας και προς τη νότια πλευρά υπήρχαν πολλά κέντρα διασκέδασης και θέατρα.Το θέατρο αποτελούσε κορυφαίο πολιτιστικό και κοσμικό γεγονός με παιδευτικό ρόλο.Ωστόσο από τις θεατρικές αίθουσες της Σμύρνης δεν έλειπαν και τα ρώσικα μπαλέτα αλλά και οι "πικάντικες" παραστάσεις από το Παρίσι.
Κατά μήκος της προκυμαίας υπήρχαν και τα μεγαλύτερα ξενοδοχεία και καφέ από όπου μπορούσε κανείς να παρακολουθεί την κίνηση των πλοίων στο λιμάνι και την τελευταία λέξη της μόδας σύμφωνα με την οποία ντυνόταν η ελίτ της πόλης στις εξόδους της...
Στην προκυμαία συναντούσε κανείς και τα περισσότερα υπαίθρια "καταστήματα"όπου Έλληνες και Αρμένιοι συναγωνίζονταν σε σαγηνευτικές αγορές και πωλήσεις.Η περιοχή ,αν και κατοικημένη από Ευρωπαίους είχε ανατολίτικο χρώμα. Άλλωστε η προκυμαία συνόρευε με τα αγκυροβόλια όπου  Τούρκοι, Άραβες και Σύριοι ντυμένοι με τα παραδοσιακά τους ενδύματα, εργάζονταν ασταμάτητα φορτώνοντας και ξεφορτώνοντας εμπορεύματα στα πλοία. Σε πολλά σημεία συναντούσες Τούρκους "βαστάζους" ή άλλους που πρόσφεραν άμαξες προς ενοικίαση για τη μεταφορά των εμπορευμάτων.Άλλοι ακόμη ήταν σε επιφυλακή για να καθαρίζουν τα παπούτσια των ξένων. Οι λούστροι στη Σμύρνη ήταν περιζήτητοι. Είχαν ένα φορητό πάγκο μήκους ενός μέτρου από πλουμιστό ξύλο δεμένο με μπρούντζο που είχε έναν καθρέφτη στο καπάκι. Διέθεταν άπειρα χρώματα και μπουκαλάκια με γυαλιστικά για όλα τα δέρματα.
Η πιο γραφική και ανατολίτικη περιοχή ήταν εκείνη 'όπου ζούσαν μόνο Τούρκοι.Εκεί υπήεχαν τζαμιά, λουτρά και τόποι κατασκήνωσης των καραβανιών μαζί με τα φτωχά καλύβια μουσουλμάνων και τα σπίτια πλούσιων μπέηδων.
Σμύρνη~ μια πόλη με μια παράξενη αντανάκλαση του παλιού με το καινούργιο. Άντρες με φαρδιά σαλβάρια, δερβίσηδες με κωνικά καπέλα από καφέ τσόχα,χατζάδες με πράσινα τουρμπάνια και γκρίζα μούσια περιπλανιόνταν με μεγαλοπρέπεια, γυναίκες κρυμμένες πίσω από φερετζέδες περπατούσαν αόρατες σαν σκιές στους δρόμους. Ανάμεσά τους γυναίκες και άντρες ντυμένοι κομψά, όπως στην Champs Elysees στο Παρίσι.
Μια πόλη μαγική. Μια γωνιά του λεβάντε που δεν ήταν απόλυτα Ανατολή και έμοιαζε με την Ευρώπη...
Έφη Γρηγοριάδου, "Εδεσματολόγιον Σμύρνης", αποσπάσματα σελ.33-34, εκδ. ΚΟΧΛΙΑΣ


TA ΤΡΙΑ ΔΕΙΝΑ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
Α. ΣΕΙΣΜΟΣ

Η Σμύρνη βρίσκεται σε μια από τις πιο σεισμογενείς περιοχές του πλανήτη. Κατά την οθωμανική περίοδο ο πιο καταστροφικός σεισμός ήταν αυτός της 10ης Ιουλίου 1688. Είχε διάρκεια 20-30 ΄΄, προκάλεσε παλιρροϊκό κύμα, ενώ άνοιξαν ρήγματα στο έδαφος και σημειώθηκε καθίζησηστην περιοχή ανάμεσα στην ακτή και τον Πάγο.Αμέσως μετά προκλήθηκε πυρκαγιά. Από το σεισμό κατέρρευσαν τα 3/4 των κτηρίων στο παραλιακό τμήμα της Σμύρνης. Τα θύματα ήταν κυρίως Οθωμανοί υπήκοοι και έφτασαν περίπου τις 5000. Ανάμεσά τους ήταν ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Παρθένιος ο Α΄, που βρισκόταν στην πόλη, και ο μητροπολίτης Σμύρνης Ιγνάτιος. Οι περισσότεροι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλη και βρήκαν προσωρινό καταφύγιο σε πλοία και γειτονικά χωριά.

Β. ΕΠΙΔΗΜΙΕΣ

Οι επιδημίες στη Σμύρνη εξαπλώνονταν λόγω των κακών συνθηκών υγιεινής, της πυκνής κατοίκησης και κυρίως της συνεχούς προσέλευσης ανθρώπων εξαιτίας των εμπορικών ανταλλαγών.

Η πανώλη κυριάρχησε το 19ο αιώνα στην Ανατολική Μεσόγειο. Το 1765 σημειώθηκε μια επιδημία πανώλης που υπολογίζεται ότι είχε περίπου 20.000 θύματα. Κατά τη διάρκειά της χρησιμοποιούσαν ξίδι, που ήταν το απολυμαντικό της εποχής . Με αφορμή μια νέα επιδημία πανώλης που έπληξε τη Σμύρνη το 1837 και είχε 15.000 θύματα, οι Ελληνορθόδοξοι της πόλης ίδρυσαν σε συνεργασία με την εφορεία του Γραικικού Νοσοκομείου, νέο λοιμοκαθαρτήριο στο νοσοκομείο του Αγίου Ρόκκου.

Το 1871 και το 1903 χτύπησε την πόλη ευλογιά πλήττοντας κυρίως παιδιά. Για την αντιμετώπισή της εφαρμόστηκε το μέτρο του γενικού εμβολιασμού. Στο Γραικικό Νοσοκομείο το τμήμα μολυσματικών νόσων χρησιμοποιήθηκε ως ειδικό νοσηλευτήριο για την επιδημία. 

Αρκετές φορές μέσα στον 19ο αιώνα ( 1831,1848,1854,1893 ) και τον 20ο ( 1913 ) εμφανίστηκε η χολέρα στη Σμύρνη , τα θύματά της όμως δεν ήταν τόσο πολυπληθή όσο της πανούκλας.

Για την αντιμετώπιση των επιδημιών οι αρχές διαιρούσαν την πόλη σε τμήματα και ανέθεταν την ευθύνη τους σε γιατρούς.

 Γ. ΠΥΡΚΑΓΙΑ

Ανάμεσα στις πυρκαγιές που έπληξαν τη Σμύρνη ξεχωρίζει εκείνη της 9ης Ιουλίου 1741. Αναφέρεται ότι τα 2/3 της πόλης καταστράφηκαν σε διάστημα 48 ωρών, ενώ η φωτιά και ο καπνός φαινόταν από τη Χίο και τη Μυτιλήνη. 

ΣΜΥΡΝΗ, ΚΟΙΤΙΔΕΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, σελ. 56,57 (διασκευή ) Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

  ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΣΜΥΡΝΗ

Α. ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Ιδρύθηκε το 1733 από προκρίτους της ελληνορθόδοξης κοινότητας και σύντομα τέθηκε υπό την προστασία του αγγλικού προξενείου της Σμύρνης. Τα έσοδα της σχολής προέρχονταν κυρίως από δωρεές ευεργετών , ευπόρων μελών της κοινότητας αλλά και των ελληνικών παροικιών της Ευρώπης. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα η σχολή είχε θρησκευτικό χαρακτήρα. Κατά τη δεκαετία του 1810 δίδαξαν εκεί και εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Μετά την ανασύστασή της το 1824 η σχολή υιοθέτησε σημαντικές μεταρρυθμίσεις αποβάλλοντας το θρησκευτικό της χαρακτήρα.Μετά τη δεύτερη καταστροφή της από πυρκαγιά το 1842  διαιρέθηκε σε δύο τμήματα : το "ελληνικό σχολείο" που περιελάμβανε τρεις τάξεις και το "γυμνάσιο" που περιελάμβανε τέσσερις. Το 1862 η σχολή αναγνωρίστηκε ως πλήρες γυμνάσιο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και οι τελειόφοιτοί της μπορούσαν να εγγράφονται στο πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις. Σταδιακά τα παραρτήματά της αυξήθηκαν , ενώ η εκπαίδευση διαρκούσε 12 χρόνια. Τα μαθήματα δεν προετοίμαζαν τους μαθητές για κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα, αλλά τους έδιναν συνολικές γνώσεις μαθηματικών, ιστορίας, αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας, λατινικών, φυσικών επιστημών και ηθικής. 

Πυρήνα της βιβλιοθήκης της σχολής αποτελούσαν τα βιβλία που είχε δωρίσει το 1689 ο μητροπολίτης Σμύρνης Γρηγόριος Κονταρής στην ελληνική κοινότητα, συλλογή που εμπλουτίστηκε αργότερα με δωρεές και αγορές βιβλίων. 

Ως παράρτημα της βιβλιοθήκης το 1838 ιδρύθηκε το "Μουσείον", αλλά η σχολή στέγαζε επίσης ένα "Φυσιολογικόν Μουσείον", ένα "Πειραματικόν Μουσείον" καθώς και μια Πινακοθήκη με έργα ελλήνων και ξένων ζωγράφων.

Β. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ

Ιδρύθηκε το 1809 και υπήρξε το "αντίπαλον δέος" της Ευαγγελικής Σχολής. Η ιδρυτική επιτροπή του 

Γυμνασίου βρισκόταν υπό την προστασία του Αδαμάντιου Κοραή. Αναδείχθηκε σε προπύργιο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Στο πρόγραμμά μαθημάτων περιλαμβάνονταν ανάλυση φιλοσοφικών κειμένων, νεότερα μαθηματικά και φυσικές επιστήμες, ενώ έγινε προσπάθεια να εφαρμοστούν εκσυγχρονισμένες παιδαγωγικές αρχές με βάση τις ιδέες του Κοραή. Από νωρίς το σχολείο εξοπλίστηκε με όργανα φυσικής και χημείας, γεωγραφικούς πίνακες, συλλογή ορυκτών, ενώ διέθετε και πλούσια βιβλιοθήκη.

Από την αρχή κιόλας της λειτουργίας του το Φιλολογικό Γυμνάσιο ξεπέρασε σε γνωσιολογικό και μεθοδολογικό επίπεδο την Ευαγγελική Σχολή, που παρέμεινε προσηλωμένη σε ένα συντηρητικό 

μοντέλο εκπαίδευσης. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία έντονης διαμάχης ανάμεσα στα δύο εκπαιδευτήρια, με αποτέλεσμα το Οικουμενικό Πατριαρχείο να προσπαθήσει να διατηρήσει τις ισορροπίες.

Γ. ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ ή ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ
Ιδρύθηκε μεταξύ 1830 και 1834 αρχικά ως αλληλοδιδακτικό σχολείο της ελληνορθόδοξης κοινότητας και στη συνέχεια ως σχολείο θηλέων. Στεγάστηκε στην αρχή στον περίβολο του ναού της Αγίας Φωτεινής. Τα κορίτσια διδάσκονταν αρχαία ελληνικά,πειραματική φυσική, γεωμετρία, ηθική, γενική ιστορία, γεωγραφία, καλλιγραφία,χειροτεχνήματα,θρησκευτικά και γαλλικά. Αργότερα ιδρύθηκε εμπορικό τμήμα και σχολείο διδασκαλισσών. Αργότερα στεγάστηκε σε ιδιόκτητο κτήριο και ο αριθμός των μαθητριών αυξήθηκε.

Δ. ΟΜΗΡΕΙΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ
Το Ελληνικό και κατόπιν Ομήρειο Παρθεναγωγείο ιδρύθηκε το 1881 από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία η οποία συστάθηκε με πρωτοβουλία του Παύλου Αθηνογένη με σκοπό τη σύσταση ελληνικού παρθεναγωγείου με οικοτροφείο , ώστε τα κορίτσια ελληνορθόδοξων οικογενειών να μην αναγκάζονται να φοιτούν σε καθολικά και προτεσταντικά οικοτροφεία.
Είχε τα εξής τμήματα: νηπιαγωγείο ( 2 έτη ), ελληνικό σχολείο ( 5 τάξεις ) , γυμνάσιο (4 τάξεις ) και αργότερα διδασκαλείον διδασκάλων. Το πρόγραμμα ακολουθούσε το ορθόδοξο τελετουργικό ,αλλά έμφαση δινόταν και στις ξένες γλώσσες  καθώς και στην ηθική και σωματική αγωγή , στην προετοιμασία των κοριτσιών για τα οικογενειακά τους καθήκοντα. 'Οταν μετεγκατεστάθηκε το 1887 σε νέο σύγχρονο κτήριο ,συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό κοριτσιών από τις ελληνορθόδοξες οικογένειες της πόλης.
ΣΜΥΡΝΗ, ΚΟΙΤΙΔΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, σελ. 62-67 ( αποδελτίωση )"ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"