" Ιστορία ενός αιχμαλώτου", Στρατή Δούκα

Το αντιπολεμικό μήνυμα- ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας

Ο πόλεμος παρουσιάζεται όχι στην επική του διάσταση αλλά ως βασικός υπεύθυνος της απώλειας χιλιάδων ατόμων και του εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ο Συγγραφέας καταγγέλλει τον πόλεμο και τη φρίκη που αυτός προκαλεί, παρουσιάζοντας τις συνέπειες του κυρίως στον άμαχο πληθυσμό. Ο αφηγητής μάλιστα δε στέκεται μεροληπτικός, αλλά σε αρκετά σημεία του έργου πέρα από την αγριότητα των εχθρών, δείχνει την ανθρωπιά τους αλλά και τη δική τους πλευρά. Μέσα από το έργο καταδεικνύεται πως ο πόλεμος ήταν αυτός που όξυνε τα μίση μεταξύ των λαών, ο πόλεμος ήταν αυτός που οδήγησε σε  αυτές τις σκηνές αγριότητας και καταρράκωσης των ανθρωπιστικών αξιών. Στο κείμενο δεν υπάρχει το ηρωικό στοιχείο, δεν κατανέμονται ευθύνες, δεν διερευνώνται τα αίτια του πολέμου. Το έργο εξάλλου είναι αφιερωμένο «στα κοινά μαρτύρια των λαών» .

Μέσα από τον υπόκωφο αχό της Μικρασιατικής εκστρατείας παρουσιάζεται με καθηλωτική μετριοπάθεια ο φυσικός, ηθικός και ψυχικός ευτελισμός ενός ανθρώπου, που δεν αξιώνει μια θέση μεταξύ των ηρώων, απλώς μια θέση μεταξύ των ζωντανών…

Ακριβώς αυτή η αντιηρωική διάσταση του πρωταγωνιστή είναι που υπογραμμίζει ότι ο πόλεμος δεν είναι ούτε έπος ούτε πανηγύρι αλλά απαθλίωση και εκδήλωση αρχέγονων ενστίκτων: του αυτάρεσκου σαδισμού του νικητή από τη μια και του ορμέμφυτου της επιβίωσης του διωκόμενου από την άλλη. Έτσι, η εξαίρετη αυτή αφήγηση του Στρατή Δούκα μετουσιώνεται σε ένα σιωπηλό φιλειρηνικό μανιφέστο, σε μια ήρεμη πρόσκληση συναδέλφωσης και παράλληλα σε ένα αίτημα μνήμης: ιστορικής και λαϊκής. « Η μνήμη είν’ ένα ωραίο καθήκον μέσα στη ζωή » λέει ο ίδιος, καθώς νιώθει πως το έργο του συνιστά ένα « Λαϊκό λουλούδι του Λόγου », που αξίζει να διαφυλαχθεί από τη διαβρωτική επίδραση του χρόνου.