ΑΛΗ ΣΑΝΤΙΚ 

[ Απόσπασμα από το βιβλίο της Ευαγγελίας Γ. Γεωργοπούλου
Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ που εκδόθηκε το 1972 από τις εκδόσεις ΕΠΤΑΛΟΦΟΣ.
Χωριό του νομού Αϊδινίου, απέναντι από τη Σάμο, ήταν ο Γέροντας της Μικράς Ασίας. Τα σπίτια του ήταν χτισμένα γύρω από τα ερείπια του εντυπωσιακού ναού του Διδυμαίου Απόλλωνα, που ήταν το θρησκευτικό κέντρο της Μιλήτου και φημισμένο μαντείο κατά την αρχαιότητα. Τόσο το ελληνικό όνομα του παλιού χωριού Γέροντας, όσο και το τουρκικό της σημερινής πόλης Didim, προέρχονται από το «Εν Διδύμοις Ιερόν» όπως αποκαλούσαν το μεγαλοπρεπή ναό οι Μιλήσιοι. 
       
                                                Κωστής Χατζηφωτεινός  ]

Ένας άνθρωπος βρέθηκε τότε, εκείνες τις ανήσυχες ημέρες, στο Γέροντα. Και ήταν Τούρκος! Ήταν ο νέος διοικητής της περιοχής. Ήταν ο Αλή Σαντίκ εφέντης.
Ο νόμος τον διέταζε να προσχωρήσει σε ενέργειες τρομερές : « Να μας βγάλει όλους από τον τόπο ή να μας σκοτώσει».
Έτσι διέταζε ο Νόμος και ο Αλή Σαντίκ εφέντης έπρεπε να εκτελέσει το Νόμο. Μα πώς; Διάβαζε τη διαταγή ο Αλή Σαντίκ και κρύος ιδρώτας έλουζε το πρόσωπό του. Να διώξει του ανθρώπους από τον τόπο τους;...

Να τους σκοτώσει;... Μ` αυτός δεν είναι πλασμένος από την πάστα των φονιάδων. Αυτός είναι γεννημένος για ν` αγαπά, για να χαρίζει την ελπίδα, για να δίνει τη χαρά... Έπειτα υπάρχει απάνω απ` όλους  ο Θεός, που βλέπει τα πάντα, που δε θέλει να γίνεται το κακό, που αργά αλλά σίγουρα τιμωρεί. Γιατί λοιπόν αυτός θα ενεργήσει αντίθετα από το θέλημά Του; Όχι. Ας διατάζουν οι νόμοι, ας απαιτούν οι ανώτεροι. Αυτός όχι μόνο δε θα βάψει τα χέρια του με αίμα αθώων, αλλά και θα αγωνιστεί, όσο γίνεται, για ν` αποτρέψει και τους άλλους. Δε θ` αφήσει, έτσι αποφασίζει, καθώς σκυφτός από τη συλλογή αγρυπνεί όλη τη νύχτα, να εξευτελιστούν γέροντες, να ατιμασθούν παρθένες, να βουτηχτούν στο αίμα μικρά παιδιά. Γιατί κι αυτός έχει μικρά παιδιά που τ` αγαπάει, γιατί κι αυτός έχει κορίτσι που το καμαρώνει, γιατί είναι άνθρωπος και πρέπει κάποτε να παραδώσει ολοκάθαρη στα χέρια του Θεού την ψυχή του. Αναμετράει την ευθύνη του ο Αλή Σαντίκ εφέντης. Ξέρει πως η παράβαση της διαταγής έχει βαρύτατες επιπτώσεις στη σταδιοδρομία του, πως μπορεί να την πληρώσει με τη ζωή του. 

Μα αυτή η σκέψη δεν τον κάνει διστακτικό . Γιατί ξέρει πως η ζωή δεν έχει καμιά αξία, δεν μπορεί να είναι ήσυχη, όταν συνοδεύεται από τις κατάρες και τα αναθέματα των αθώων. Γι` αυτό παίρνει ηρωικά την απόφασή του. Θα σώσει αυτούς τους ανθρώπους. Όχι μόνο δε θα τους βλάψει , αλλά - όσο μπορεί - θα τους ωφελήσει. Θα τους προστατεύσει από τις χυδαιότητες των διεφθαρμένων, θα τους γλιτώσει από το μαχαίρι του διψασμένου για αίμα τσέτη, από τις διαρπαγές και τις βιαιότητες του ληστή. Θα τους σώσει. Γιατί μόνο έτσι θα σώσει και τον εαυτό του, σώζει τον Αλή Σαντίκ εφέντη. Γιατί ο Αλή Σαντίκ είναι εκείνος που κινδυνεύει, ο Αλή Σαντίκ είναι εκείνος που σπρώχνεται στον αιώνιο αφανισμό από τα άγρια πάθη που υπαγόρευσαν την άνομη διαταγή που κρατάει στα χέρια του. 

Κρατάει λοιπόν στα χέρια του τη μαύρη διαταγή ο Αλή Σαντίκ εφέντης και δεν την εκτελεί. Υποκρίνεται όμως στους δικούς του πως απλώς αναβάλλει την εκτέλεσή της και δίνει και στους δικούς μας, που δεν τα έχουν χαμένα, να καταλάβουν πως δεν πρέπει να κάθονται με σταυρωμένα τα χέρια, πως πρέπει ν` αντιστέκονται στα λεφούσια των τσέτηδων, που πέφτανε τις νύχτες επάνω στο χωριό διψασμένα για πλιάτσικο και για γυναίκα. Έβγαλε μάλιστα και διαταγή:

«Αν γίνει επίθεση τσέτηδων στο χωριό, οποιαδήποτε ώρα κι αν είναι, να ζητάμε αμέσως βοήθεια».
Η διαταγή τελείωνε με την υπόσχεση πως αμέσως θα έστελνε στρατό ν` αποκαταστήσει την τάξη. 
Και την υπόσχεσή του την τήρησε πέρα για πέρα.

Από τα σχετικά με τη διαταγή επεισόδια πολλοί Γεροντιανοί θυμούνται ακόμα και τώρα το ακόλουθο.

Κάποια νύχτα, που όλοι ήταν κλειδομανταλωμένοι από το φόβο, πλήθος συμμορίτες γυρόφερναν το σπίτι της κυρά Σκάρου, της Κατσκαντάναινας. Ξεγελασμένοι από την απόλυτη ησυχία, νομίζοντας πως δεν υπήρχε ψυχή μέσα ετοιμάζονταν να ξεμακρύνουν, όταν ακούστηκε το κλάμα μωρού παιδιού. Έτσι οι συμμορίτες κατάλαβαν πως δεν ήταν άδειο και χωρίς να χάσουν καιρό όρμησαν απάνω του. 

Ο πρώτος, που με μια κλωτσιά άνοιξε την πόρτα, ρίχτηκε αμέσως στο πεντάμορφο κορίτσι, που δεν πρόλαβε να κρυφτεί. Μα η κυρά Σκάρου, η μάνα του, μια λεβεντογυναίκα, δεν τάχασε. Με μια δυνατή σπρωξιά τον έφερε στη γη ανάποδα. Ώσπου να καλομπούν οι άλλοι, έφτασε το καρακόλι και ο Αλή Σαντίκ εφέντης, που ενθουσιασμένος από το θέαμα του  ξαπλωμένου αντάρτη, είπε στην κυρά Σκάρου:

- Καλά τον πλήρωσες, για να μάθουν και οι άλλοι να είναι στρατιώτες κι όχι ληστές.

Ολοζώντανη παραμένει στο νου πολλών Γεροντιανών ακόμη και σήμερα η ανάμνηση του αγαθού Αλή Σαντίκ, του προστάτη τους. Μερικοί τον μνημονεύουν και στην προσευχή τους, Πιστεύουν πως έχει τοποθετηθεί «εν χώρα δικαίων», σε μια από τις πιο όμορφες γωνιές της αιώνιας γαλήνης και παρακαλούν το Θεό να δροσίζει το συλλογισμένο μέτωπό του με το μυρωμένο αέρι , που απαλά κατεβαίνει από τις πλαγιές και τα ρουμάνια των Δίδυμων βουνών. 

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ από το ΑΦΗΓΗΜΑ της Έλλης Αλεξίου 
       «Η ΒΡΥΣΗ του ΜΠΡΑΗΜ-ΜΠΑΜΠΑ»

Χρόνος δεν είχε περάσει από τότε που ξέσπασε στον τόπο η διαταγή να σηκωθούν οι Τούρκοι να περάσουν στην Τουρκία κι οι Ρωμιοί πάλι από κει να περάσουν δώθε. Στην αρχή αρχή κανένας δεν μπορούσε να το πιστέψει  ούτε να το χωνέψει ένα τέτοιο πράμα. Οι εφημερίδες γράφανε και ξαναγράφανε τα καθέκαστα με μεγάλα χτυπητά γράμματα και τις διάβαζαν Τούρκοι και Ρωμιοί μαζί, μαζεμένοι δω και κει, σε γωνιές δρόμων και σε καφενεία. Μα οι εφημερίδες γράφουν ό,τι θέλουν! Γίνονται τέτοια πράγματα; Γίνεται να ξεσηκώσεις ολόκληρο το λαό, να τον βγάλεις από το σπίτι του , να τον ξεριζώσεις από τον τόπο του; Τι `ναι κανένα μπαούλο, να το πάρεις να το μετατοπίσεις; Ξεχωρίζεις, λέγανε, το λάδι από το νερό, μα το γάλα από το νερό δεν ξεχωρίζει, γιατί με τόσα χρόνια συμβίωσης είχανε μπερδευτεί συναμεταξύ τους με λογής δεσμούς, εμπόρια , αγοραπωλησίες, φιλίες, ήτανε σα δύο φυτά διαφορετικά που τα σπέρνεις στην ίδια γλάστρα, και μ` όλο που νιώθουνε να`ναι ξένα, όμως περιπλέκουνε κάτω από τη γης οι ρίζες τους και πάνω από το χώμα τα κλαδιά τους, και άμα τραβήξειςνα ξεριζώσεις το `να , ακολουθά και τ` άλλο.

Τύχαινε να σου ψιθυρίσουν στ` αφτί ακόμα και το πως η τάδε Τουρκοπούλα αγαπάει τον τάδε Ρωμιό.

Ο Μπραήμ -μπαμπάς δεν έδειχνε πως σκοπεύει να φύγει. Ούτε ξεπουλούσε ούτε βιαζότανε. Κάθε που έφταναν τα τούρκικα καράβια και γέμιζαν λαό, κατέβαινε και αυτός στο λιμάνι, μαζί με τους Ρωμιούς, και παρακολουθούσε σα θεατής. Σαν να μην ήτανε δική του τούτη η υπόθεση. 

Τούτη η υπόθεση όμως είχε διορίες και οι διορίες τελειώνανε σήμερα αύριο. Τότες πια ο Μπραήμ -μπαμπάς σηκώθηκε και πήγε στον Μητροπολίτη. Είχε κρεμάσει τις ελπίδες του ,κι ήτανε ήσυχος. Σα` δω πια κι από δω πως δε γίνεται τίποτα - έτσι θα το` χε πει από μέσα του - , θα χριστιανέψω. 

« Εγώ, εφέντη μου», είπε στον Μητροπολίτη, «δεν μπορώ να φύγω, δε θέλω να φύγω! Γίνομαι καλύτερα χριστιανός».
«Καταλαβαίνω», του ` πε κι ο Μητροπολίτης, « μόνο που μας έχει απαγορευτεί να εκχριστιανίζουμε τους ανταλλάξιμους. Τι να σου κάμω; Ήρθε κι άλλος ένας με τον ίδιο σκοπό».
«Τούρκικα δεν ξέρω. Είμαι γέρος ολομόναχος - η χανούμη μου δε λογαριάζεται πια, ένα κουβάρι είναι στην άκρη του καναπέ. Πού να πάω; Είδες του λόγου σου , εφέντη μου, κανέναν άνθρωπο να πιάσουνε να του ξεριζώσουνε την καρδιά του κι ύστερα να του πούνε σήκω περπάτα; Έτσι πασκίζουνε να μου το κάνουνε».

Την τελευταία μέρα, ο Μπραήμ -μπαμπάς δεν είχε πια τη δύναμη να κρατηθεί , καλά είχε βαστάξει ως την ώρα, μα τώρα πια είχε αφήσει λεύτερη την καρδιά του. Βγήκε στους δρόμους κι έκλαιγε φωναχτά σα μωρό παιδί - είχε ξεχειλίσει. Έπαιρνε στη σειρά τα μαγαζιά, και ρώταγε έναν έναν τους Ρωμιούς, και ζητούσε κλαίοντας , μιαν απόκριση:

« Έχεις, αδέρφι, κανένα παράπονο από λόγου μου; Σού` καμα κανένα κακό»;
«Τι κακό να κάμεις μπέη μου; Εσύ ήσουνα σαν άγιος στον τόπο...»
Και πάλι ξαναρώταγε παρακάτω : « Μήπως, αφεντικά, έβλαψα κανένα σας χωρίς να το καταλάβω; Δίχως να το θέλω»;
Τι να του πουν;
«Αφού δεν έχομε έχθρητα συναμεταξύ μας, αφού σας θέλομε και μας θέλετε, γιατί δεν κάνετε χαρτί να στείλετε, να μείνω το ελάχιστο εγώ στον τόπο, που είμαι γέρος και δεν έχω πού να πάω; Εμείς δεν έχομε το ελεύθερο να ξεθάβουμε τον άνθρωπό μας, δεν το επιτρέπει η θρησκεία μας, σαν ελόγου σας, για να παίρναμε μαζί μας του λιγόχρονου τα κόκαλα!»
Τίποτα δεν πέτυχε με αυτά ο γέρο- Μπραήμ. Ανέβηκε στα πλοία, έστω και από τους τελευταίους...

  Ο Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ διαβάζει...

http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=EE96Kv-rEqY

Γιώργος Σεφέρης

 Ο Σεφέρης υπήρξε πρόσφυγας. Ο Σεφέρης έχασε τη πατρίδα του. Και ποτέ δεν γιατρεύτηκε ο πόνος αυτής της απώλειας. 
Γράφει...

«Όπως, αν τύχει 
και μπεις μια νύχτα
 στην πολιτεία που σ’ ανάθρεψε
 κι έπειτα συθέμελη τη χάλασαν και την ξαναχτίσαν 
και παλεύεις να μετακινήσεις άλλους καιρούς
για να ξαναβρεθείς» 

«Τα σπίτια που είχα μου τα πήραν. Έτυχε
να ναι τα χρόνια δίσεχτα πόλεμοι χαλασμοὶ ξενιτεμοὶ
κάποτε ο κυνηγὸς βρίσκει τα διαβατάρικα πουλιὰ κάποτε δεν τα βρίσκει- το κυνήγι
ήταν καλὸ στα χρόνια μου, πήραν πολλοὺς τα σκάγια-
οι άλλοι γυρίζουν ή τρελαίνουνται στα καταφύγια.
Μή μου μιλάς για τ᾿ αηδόνι μήτε για τὸν κορυδαλλὸ
μήτε για τη μικρούλα σουσουράδα
Που γράφει νούμερα στο φως με την ουρά της-
δὲν ξέρω πολλὰ πράγματα απὸ σπίτια
ξέρω πως έχουν τη φυλή τους, τίποτε άλλο.»


...Πάλι τα ίδια και τα ίδια, θα μου πεις, φίλε.
Όμως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου
   τη σκέψη
του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτὸς πραμάτεια
δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς.
Ίσως και να θελε να μείνει βασιλιὰς ανθρωποφάγων
ξοδεύοντας δυνάμεις που κανεὶς δεν αγοράζει,
να σεργιανά μέσα σε κάμπους αγαπάνθων
ν᾿ ακούει τα τουμπελέκια κάτω ἀπ᾿ το δέντρο του μπαμπού,
καθὼς χορεύουν οι αυλικοί με τερατώδεις προσωπίδες.
Όμως ο τόπος που τὸν  πελεκούν και που τον καίνε σαν
    το πεύκο, και τον  βλέπεις
είτε στο σκοτεινὸ βαγόνι, χωρὶς νερό, σπασμένα τζάμια,
   νύχτες και νύχτες
είτε στο πυρωμένο πλοίο που θὰ βουλιάξει καθὼς το δεί-
    χνουν οι στατιστικές,
ετούτα ρίζωσαν μες στο μυαλὸ και δεν αλλάζουν
ετοῦτα φύτεψαν εικόνες ίδιες με τα δέντρα εκείνα
που ρίχνουν τα κλωνάρια τους μες στα παρθένα δάση
κι αυτὰ καρφώνουνται στο χώμα και ξαναφυτρώνουν-
ρίχνουν κλωνάρια και ξαναφυτρώνουν δρασκελώντας
λεύγες καὶ λεύγες-
ένα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων το μυαλό μας.
Κι α σου μιλώ με παραμύθια και παραβολὲς
είναι γιατὶ τ᾿ ακούς γλυκότερα, κι η φρίκη
δεν κουβεντιάζεται γιατὶ είναι ζωντανὴ
γιατὶ είναι αμίλητη και προχωράει-
στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο
μνησιπήμων πόνος...

Η ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΑ

MÜLTECİNİN KADERİ


http://paragoges.pi.ac.cy/?video=115

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Εμείς εκεί ζούσαμε πολύ καλά , αδελφικά με τους Τούρκους. Ακόμα και μετά τα γεγονότα και τους πολέμους, που έφεραν το μίσος μεταξύ των δύο στοιχείων , κανένα κακό δεν είδαμε. Όταν ερχόταν Πάσχα, ο κάθε Χριστιανός είχε και έναν φίλο Τούρκο που τον ονόμαζε «σαϊντίτς», κουμπάρο και σε αυτόν έπρεπε να στείλει αυγά και τσουρέκια. Τα περίμεναν με λαχτάρα, νόμιζαν ότι τρώνε το καλύτερο έδεσμα. Και αυτοί στα μπαϊράμια τους στέλναν κάτι μιμίκια , κάτι γλυκά! Στην Ανάσταση ρίχναμε κουμπουριές όσες θέλεις... Τον παπά τον ευλαβούνταν πολύ και τον τιμούσαν.  Επίσης σέβονταν οι Τούρκοι τον Επιτάφιο και περνούσαν από κάτω. Και την Παναγία την τιμούσαν , την έλεγαν Μεριέμ ανά. Για χρονιάρα μέρα, βέβαια είχαν τον Αϊ-Γιώργη - Χιντρελλέζ  τον λέγαν - αλλά προπάντων τιμούσαν τον Αϊ- Δημήτρη, που τον έλεγαν Κασίμ... Όταν ο Τούρκος παρευρισκόταν σε τραπέζι, όσο χορτάτος και να ήταν , έπρεπε να κάτσει να πάρει δυο μπουκιές... Κι αν Χριστιανός ήταν σε τραπέζι τούρκικο και δεν έπαιρνε κάτι , το θεωρούσαν μεγάλη προσβολή...

         Αγγελής Μαυρίδης, Σαρίκιοϊ, κοντά στην Πάνορμο

 Εκεί στη Χηλή που ήμασταν, είδαμε τους Έλληνες. Τέλος του 19 θαρρώ ήταν. Την πρώτη φορά ήρθαν δύο τρεις μέρες για να καθαρίσουν τον τόπο από ατάκτους και ν' ακολουθήσουν οι Εγγλέζοι. Στις ελληνικές δυνάμεις που ήταν στο Τσιμπουκλί διοικητής ήταν ο Βλαχόπουλος και στη Νικομήδεια ο Γαργαλίδης. Εκείνοι που ξεκίνησαν κι έρχονταν από το Τσιμπουκλί ξεγελούσαν τον επικεφαλής Εγγλέζο και στο δρόμο καίγαν τα τουρκοχώρια. Βάζαν δικούς μας να πυροβολούν από την κατεύθυνση των χωριών και με αυτήν την πρόφαση πηγαίναν και τα καίγαν και τα λεηλατούσαν. Κατέβαζαν τα ζώα στο Σκούταρι και τα πουλούσαν 2 δεκάρες. [...] Όσοι ήρθαν από τη Νικομήδεια πήγαν και ξεγύμνωσαν μερικούς πλούσιους Τούρκους, δε μίλησε κανένας από το φόβο τους. Και τη μέρα που φεύγαν στο δρόμο τους πάνω ήταν ένα τζαμί κι οι στρατιώτες πυροβολούσαν πάνω του χωρίς να λένε τίποτα οι αξιωματικοί. [...] Στη Χηλή έμεινε τότε ένας υπαξιωματικός Κατσαρός με καμιά δεκαριά Έλληνες στρατιώτες, λιποτάκτες του στρατού. Μάζεψαν και μερικούς Χηλήτες και φύλαγαν τάχα τη Χηλή, αλλά ο σκοπός τους ήταν να κλέβουν. Πήγαιναν στα χωριά, τάχα πως γύρευαν τουφέκια, πιάναν κανέναν πλούσιο Τούρκο, τον κρεμούσαν ανάποδα και άναβαν χόρτα από κάτω για να μαρτυρήσει πού έχουν όπλα κι ύστερα πήγαινε ένας Χηλήτης και του 'λεγε "Δώσε εκατό λίρες να σε σώσουμε". [...] τον πιάσαν οι Τούρκοι και τονε φέρανε πίσω - φυσικά τότε είχαν πλακώσει οι κεμαλικοί στη Χηλή - και τονε κόβανε λίγο λίγο.

               Βρεττός Μενεξόπουλος,  χωριό Χηλή ( περιφέρεια στην Κωνσταντινούπολη )

Άρχισε το κακό από Έλληνες και Τούρκους. Οι δικοί μας έβαζαν τις Τουρκάλες στα τζαμιά και τις καίγανε. Τα είδαν οι Τούρκοι. Άρχισαν κι αυτοί να σφάζουν και να καίνε.

               Ελένη Καραντώνη, Μπουνάρμπασι

 Κάτι καλοί Τούρκοι μας λέγανε να μείνουμε. Μερικοί μάλιστα από αυτούς συγκινηθήκανε και δάκρυσαν.

               Κυριάκος Κουκουλήθρας, Λάμψακος

Εγώ ήθελα να φύγω νωρίτερα αλλά μου είπανε να φύγω τελευταίος. Έριξα μια ματιά στο σπίτι μας και πήρα τα μάτια μου. Κλάψανε οι Τούρκοι, οι δικοί μας οι Τούρκοι.

             Παπα- Γρηγόρης, Κοκκίνα Βελεστίνου

Türk ve Yunan Arkadaşlık

Eλληνοτουρκική Φιλία

Greek and Turkısh Friendship

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΣΟ στοΑΪΒΑΛΙ

http://www.youtube.com/watch?v=y2MAfWO4Bkc

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΑΪΒΑΛΙ 

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ από το βιβλίο του Φώτη Κόντογλου
" Το Αϊβαλί , η Πατρίδα μου "

Aπό δω που κάθουμαι βλέπω βουνά, βλέπω πολιτείες, κάστρα κάμπους, π’ άλλα ζαμάνια ματοχωθήκανε από μοβόρους παλικαράδες και τώρα τους αυλακώνουνε τα ξυλάλετρα. Αντίκρυ απ’ το παραθύρι που κάθουμαι φαίνουνται μέσα στο θολό πέλαγο τα βουνά της Τουρκιάς. Σε κείνα τα μέρη γεννήθηκα κ’ εγώ, κι αν ήτανε κανένας παρών τώρα που κοιτάζω κατά κει, θαν έβλεπε πως τα μάτια μου είναι δακρυσμένα…..

Η πολιτεία που λέγω, αναγνώστη πικραμένε, δεν είναι καμιά από κείνες πόχουνε παλιά δόξα κι όνομα ξακουσμένο. Μηδέ Ρώμη είναι, μηδέ Αθήνα, μηδέ Τρωάδα, μηδέ καμιά απ’ τις άλλες ξακουσμένες πολιτείες….

Αν λάχει να περάσεις με καράβι απ’ το μπουγάζι της Μυτιλήνης, θα δεις κατά κει που βγαίνει ο ήλιος κάτι χαμηλά βουνά απάνου στη στεριά της Ανατολής. Κατά τον βοριά στέκει το Καζ Νταγ, το μεγάλο βουνό που το λέει Ίδη ο Όμηρος και πως στην κορφή τουτουνού του βουνού καθόντανε τάχα οι Δώδεκα Θεοί και σεργιανίζανε τον πόλεμο της Τρωάδας. Αν σιμώσεις περσότερο στη στεριά, θέλεις απορέσει πως δε φαίνεται πουθενά η πολιτεία γύρου. Τότε μπαίνεις μέσα σ’ ένα στενό μπάσιμο, το Ταλιάνι λεγόμενο και, σαν τραβήξεις παραμέσα, θα δεις ανέλπιστα ν’ απλώνει μπροστά σου ένας μεγάλος κόρφος ίδιος λίμνη, που δεν τον υπόπτευες πίσ’ απ’ τα βουνά. Μέσα κει θα δεις και την πολιτεία που σου λέγω, σα να’ναι φωλιασμένη, κρυμμένη από κάθε μάτι.

Ποιος ξέρει βάσιμα πότε τη χτίσανε! Λένε πως τη χτίσανε κατά το 1600. Και πως κείνοι που τη χτίσανε, πήγανε και τρυπώσανε μέσα σε κείνο το θαλάμι, για να ξεφύγουνε απ’ τους κουρσάρους, που κάνανε θρήνος όξου στο πέλαγο. Ως τα 1770 αυτοί οι άνθρωποι, όπως ούλοι οι Ρωμιοί της Τουρκιάς, ζούσανε κρυφά απ’ τον Θεό. Τότες φανερώθηκε ένας παπάς τετραπέρατος και με τόση πιτυχία έβγαλε πέρα το ό,τι καταπιάστηκε, που φαίνεται πως ήταν σταλμένος απ’ τον Θεό. Τον λέγανε παπά-Γιάννη Οικονόμο….

Παραπάνω είπα πως το Αϊβαλί ξακούστηκε ύστερ’ από το 1770.

Κείνον τον χρόνο πιάστηκε σε μεγάλη ναυμαχία ο Τούρκος με τον Ρούσο μέσ’ στα νερά του Τσεσμέ…

Σαν σκόρπισε κακή-κακώς η τούρκικη αρμάδα, ένας απ’ τους ναυάρχους, ο Χασάν-πασάς, που του ’δωσε αργότερα ο σουλτάνος την επωνυμία Γαζής, δηλαδή Νικητής, γλύτωσε απ’ το Χάρο παρά τρίχα. Τράβηξε τότες να πάει στην Πόλη από στεριά, επειδή η θάλασσα ήτανε πιασμένη απ’ τον οχτρό, κ’ έλαχε να κονέψει ένα βράδυ στην πολιτεία του Οικονόμου σε κακό χάλι. Κι ο παπάς τον συμμάζεψε σπίτι του και τον ζωογόνησε, τόσο που, μισεύοντας ο Τούρκος πήρε όρκο πως δε θα ξέχανε ποτές την καλοσύνη που ΄χε δει απ’ τον Οικονόμο. Έλα-έλα, σαν περάσανε ένα-δυό χρόνια, μαθεύτηκε πως ο Χασάν-πασάς ο Γαζής θέριεψε κ’ έγινε παντοδύναμος συμβουλάτορας του σουλτάνου και πως κείνος ήτανε το δεσμείν και λύειν στην Πόλη. Σαν έφταξε στ’ αυτί του Οικονόμου η τέτοια είδηση, σηκώθηκε δίχως να χασομερήσει και πήγε στην Πόλη….

Και πηγαίνοντας στο παλάτι, τον υποδέχτηκε ο Χασάν-πασάς με μεγάλη εγκαρδιότητα και τον ρώτηξε τι χάρη ήθελε απ’ αυτόν. Τότες ο Οικονόμος ξετύλιξε το χαρτί, για να διαβάσει ο βεζίρης το τι αγαπούσε. Και κείνος, σαν άνθρωπος που κρατά το τάξιμο που βγαίνει από το στόμα του, έκανε ριτζά στο σουλτάνο να μη φύγει μ’ αδειανά τα χέρια ο παπάς, ξιστορώντας του το πώς τον είχε συμμαζέψει γυμνόν και ξετραχηλισμένον στο σπίτι του. Και, στ’ αλήθεια, η Πόρτα έβγαλε φετβά που διαλάβαινε τα προνόμια που δινόντανε στην πολιτεία του Οικονόμου:

Όσοι Τούρκοι έχουνε σπίτι μέσα στην πολιτεία, να φύγουνε παρευθύς μαζί με τις φαμελιές τους στα τουρκοχώρια που ’ναι ολοτρόγυρα. Και στο εξής κανένας Οθωμανός δεν έχει την άδεια ν’ ανοίξει σπίτι και τζάκι μέσα στη χώρα. Και Τούρκος καβαλάρης να μη ζυγώνει στο έμπα της πολιτείας, παρά όσο ακούγεται πετεινός. Κι αν κανένας επίσημος του στρατού τύχει να ’μπει καβάλα μέσα στη χώρα, να βγάζει τα πέταλα του χαϊβανιού του.

Η πολιτεία λογαριάζεται στο εξής ανεξάρτητη από τον ντερέμπεη που θα διορίζεται στα πέριξ

Η κυβέρνηση, η δικαιοσύνη και τα κουμέρκια δίνουνται στους ντόπιους χριστιανούς, οι οποίοι έχουνε χρέος να πληρώνουνε σαρανταοχτώ χιλιάδες γρόσια κάθε χρόνο.

Καϊμακάμης, αγάς για βοεβόντας θα στέλνεται απ’ την Πόλη, μα θα διορίζεται κείνος που θέλουνε διαλέξει οι χριστιανοί, κι απ’ τους χριστιανούς θα πληρώνεται και πάλε απ’ τους χριστιανούς θαν αλλάζεται, όποτε κρίνεται πρέπον.

Καδής θα στέλνεται απ’ την Πόλη ή απ’ αλλού, μα θε να’ ναι και τούτος μισθωτός των χριστιανών.

Φρούραρχος δεν επιτρέπεται να καθήσει μέσα στη χώρα, μηδέ να περάσει από μέσα.

Η πολιτεία στο εξής δεν θα δίνει δέκατο όπως πριν, αμή ο κάθε νοικοκύρης έχει χρέος να πληρώνει δυο παράδες για κάθε λιόδεντρο……

                                                                              


http://www.youtube.com/watch?v=o1HZkVgY87E&feature=related

                     

Η ΥΠΟΣΧΕΣΗ,  Άννα Κόνομος (Αnna Konοmos), εκδ.Ποταμός 2012
Ένα παραμύθι για τη δύναμη της φιλίας και της μνήμης με φόντο τις ανταλλαγές πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1922-24.
Μια Ελληνίδα και μια Τουρκάλα -οι επτάχρονες φίλες Ευγενία και Φάτμα- ζουν σ'ένα μικρό χωριό στα περίχωρα της Σμύρνης. Το 1922 ο πόλεμος και η καταστροφή της αγαπημένης τους πόλης θα τις χωρίσει για πάντα. Το μόνο που τις ενώνει είναι μια μυστική υπόσχεση.

Μια αστραπή αισιοδοξίας...

Σαν να πλησιάζει ένας μεγεθυντικός φακός στις φωτογραφίες πλήθους, κυνηγημένου, τρομαγμένου πλήθους, να βρίσκει ένα μικρό κορίτσι χαμένο για ώρες από το σπίτι του, να παίρνει ανάσα και να διηγείται μια ιστορία, έτσι είναι το παιδικό βιβλίο της Anna Conomos Η υπόσχεση. Τα χρώματα που έχει βάλει επάνω στις παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες η Ντανιέλα Σταματιάδη ζωντανεύουν τα δυο μικρά κοριτσάκια. Δυο φιλενάδες, δυο γειτονοπούλες αντιστέκονται στον υποχρεωτικό χωρισμό, στο υποχρεωτικό μίσος, με μια απλή υπόσχεση. Θα καταφέρουν να την τηρήσουν;

Τα χρώματα στις φωτογραφίες είναι που με κάνουν να θυμάμαι τη γιαγιά μου, ή ο απλός τρόπος αφήγησης μιας ιστορίας ζωής; Διηγόταν κι εκείνη παράξενα πράγματα από τη μακρινή της πατρίδα. Για τη φιλία της με τους τούρκους γείτονες, για τη βοήθεια που της έδωσαν, για το θυμό της με την ελληνική πολιτική. Καμιά φορά τη μάλωναν τα ίδια της τα παιδιά, ο πατέρας και οι θείες μου. Ήταν απόψεις αιρετικές, μακριά από την επίσημη εκδοχή, όπως κατάλαβα πολύ αργότερα, όταν προσπαθούσα να λύσω το μυστήριο των διαφορών τους. Εξηγήσεις δεν μου έδιναν. Ήμουν όμως αφοσιωμένη στη γιαγιά όπως σε μια προφήτισσα, σε μια θεότητα που φυλάς τα λόγια της για να σου αποκαλύψουν αργότερα τη σημασία τους. Η γιαγιά μιλούσε για τον πόνο των ανθρώπων, για την αμηχανία και τη σκληρότητα του πανικού τους, για την ειρηνική της συνύπαρξη με αλλόθρησκους στην ίδια πόλη και στην ίδια ζωή μέχρι ο πόλεμος να τους χωρίσει, εκδήλωνε πεισματικά τη διαφωνία της για την απόφαση να χωριστούν οι χριστιανοί από τους μουσουλμάνους σαν κοπάδια ερδυο πλευρών, να αντιμετωπίσουμε με ψυχραιμία την άποψη του άλλου. Οι παλιοί γείτονες χώρισαν για πάντα κι έζησαν σε διαφορετικά μέρη, σε δυο διαφορετικές χώρες με πληθυσμούς που είχαν ύψιστο στόχο την ομοιομορφία. Είναι δύσκολο να φανταστούμε μια κατάσταση διαφορετική, είναι δύσκολο να κάνουμε το ταξίδι προς τα πίσω. Το βιβλίο της Anna Conomos προτείνει το ταξίδι αυτό με πολύ απλά μέσα, και μάλιστα το προτείνει για παιδιά. Είναι μια καλλιτεχνική αστραπή αισιοδοξίας. Τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να ακούσουν πράγματα που κάποτε δεν επιτρεπόταν  να ακούγονται. Όπως, ας πούμε, ότι μπορείς να έχεις μια φιλενάδα που δεν έχει την ίδια θρησκεία με σένα, και να μην θέλεις να τη χάσεις. Κάτι τόσο απλό και τόσο σημαντικό. Κι ακόμα και κάποιες ιστορικές λεπτομέρειες της μεγάλης εκείνης ανθρωπιστικής καταστροφής που δεν ήταν μόνο ελληνική τελικά, πήρε σβάρνα και πληθυσμούς μουσουλμάνων στον ελληνικό χώρο που τους έστειλε στην Τουρκία με το στανιό, λεπτομέρεια την οποία θα αγνοούσαμε αν δεν επιμέναμε να μάθουμε ιστορικές λεπτομέρειες, γιατί μόνο οι Έλληνες έπρεπε να κρατήσουν το προνόμιο του πόνου.

Ναι, τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν την αξία της φιλίας και το βάρος μιας υπόσχεσης.  Μπορούν μάλιστα να το προχωρήσουν το πράγμα, να δουν την απλή μικρή ιστορία μέσα στο πλαίσιο της μεγάλης Ιστορίας. Κι αν τα βεβαιώσουμε πως αξίζει τον κόπο η παιδική φιλία και η τήρηση των υποσχέσεων θα καταφέρουν κάποτε καλύτερα να προσεγγίσουν και την επιστημονική, τη ‘μεγάλη’ Ιστορία.

Μικρασιατικής καταγωγής κι εγώ, πήγα μόλις πριν δυο χρόνια στην πατρίδα του μπαμπά μου, επειδή πάντα υπάρχει μια υπόσχεση, μια εκκρεμότητα. Κι εκεί, χωρίς να τον αναζητήσω, συνάντησα έναν άνθρωπο δίπλα στην ερειπωμένη εκκλησία των Ελλήνων, ο οποίος μιλούσε ελληνικά που τον είχε μάθει η γιαγιά του, μουσουλμάνα των Γρεβενών ανταλλαχθείσα. Δεν ήταν η γιαγιά του φίλη της δικής μου, αλλά η εκκρεμότητα υπήρχε, και κάπως την αντιμετωπίσαμε, κάπως προσπαθήσαμε. Μπορεί και να ανανεώσαμε την υπόσχεση.

Θα ήθελα να έχω διαβάσει αυτό το βιβλίο όταν ήμουν παιδί. Κατά προτίμηση στα γόνατα της γιαγιάς μου. Δεν πειράζει όμως, κάποια λουλούδια χρειάζονται χρόνο για ν’ ανθίσουν, όπως χρειάστηκε χρόνο κι εκείνη η υπόσχεση...

Άννα Δαμιανίδη, www.protagon.gr, 20/09/2012

Παρηγοριά

Υπάρχει μια στιγμή που η φαντασία εκδικείται την πραγματικότητα· τα φαντάσματα, έστω για λίγο, γαληνεύουν. Υπάρχει μια στιγμή που γεύεται κανείς την παρηγοριά, με την ψυχή και με το σώμα, πραϋντική ως το μεδούλι των κοκάλων.

Μην πάει ο νους σε κάποια αιματηρή δικαίωση, στην τρομερή κόψη του σπαθιού. Μια ωραία φθινοπωρινή Κυριακή πρωί, στο παλιό Μουσείο Μπενάκη, πάνω σε χαλί, ακούμε μαζί με τα παιδιά το παραμύθι για τα δυο κοριτσάκια απ’ τα περίχωρα της Σμύρνης, την Ευγενία και τη Φάτμα. Για τη φιλία που δεν ξεριζώθηκε, προσπερνώντας τον ίδιο το θάνατο, από γιαγιά σε εγγονή, στις δυο αντικριστές ακτές του Αιγαίου. Μοναδικά εργαλεία της παραμυθούς ένα παλιό σεντούκι (κάθισμα, βαλίτσα και καράβι) κι ένα ξερό τριαντάφυλλο. Ο «χλωρός παράδεισος» των παιδικών χρόνων με άρωμα πορτοκαλιάς και τριαντάφυλλου καθρεφτιζόταν, εκεί, με τα παραμυθένια λόγια, στα μαύρα μάτια της Φάτμα «που έλαμπαν σαν τ’ άστρα». Ήταν όμως και σ’ ένα άλλο «εκεί», δίπλα μας, στα μάτια των κοριτσιών των καθισμένων πλάι μας στο χαλί. Ήταν κι εκεί, στην άλλη μνήμη, των μικρών κοριτσιών που ήμασταν κάποτε εμείς, η μητέρα, η γιαγιά. Εκεί, και στα αναγνώσματα. Στην Αλάνα, της κατά Τσίρκα «Νυχτερίδας». Στην Κωνσταντινούπολη, της Λωξάντρας. Και, βέβαια, στο τραγούδι: «απ’ τον τόπο που είμαι γω ξέρουν ν’ αγαπούν/ ξέρουν τον καημό να κρύβουν/ ξέρουν να γλεντούν».

Παράξενη, το δίχως άλλο, τούτη η αλήθεια. Ο κόσμος των προσφύγων, οι γειτονιές της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας, τα χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών όπου μετέφεραν την πείνα, την αθλιότητα και το τραύμα, τα νεκρά βρέφη πάνω στο στήθος, τους γέροντες που δεν τα κατάφεραν - ήταν ένας κόσμος απρόσμενα ανοιχτός. Χαρούμενος. Γλεντζές. Ήταν ένας κόσμος που, δεκαετίες μετά τον ξεριζωμό, δικαιούνταν να κερνά και να περηφανεύεται για το κέφι και τη χαρά ζωής που ανέδιδε. Κόσμος πεισματάρης.

Κάθε ατομικός χλωρός παράδεισος εύλογα θα διάλεγε να καθρεφτιστεί σε τούτες τις γειτονιές της μνήμης και της ιστορίας. Δεν εξωραΐζω. Καταθέτω μαρτυρία. Αν κάτι βεβαιώνει τούτη η για παιδιά και για μεγάλους παραμυθία της «Υπόσχεσης», που φτιάχτηκε από την ελληνικής καταγωγής Άννα Κονόμος (τιμήθηκε το 2005 στην Αγγλία με το βραβείο Young Storyteller of the Year) και κυκλοφόρησε πρόσφατα σε εικονογράφηση της Ντανιέλας Σταματιάδη (εκδόσεις Ποταμός), είναι ότι η προσφυγιά καθίσταται κοινό κτήμα. Κάθε ευτυχισμένη παιδική μνήμη ενός κόσμου ανοιχτού, αισθησιακού, συντροφικού, γεμάτου αγγίγματα και υποσχέσεις αιώνιας αγάπης, γίνεται αργότερα πρόσφυγας στο στρατόπεδο που είναι η υποχρεωτική μετάβαση στον ενήλικο κόσμο. Γίνεται πρόσφυγας στην πόλη της πραγματικότητας, πρόσφυγας στις διαμονές της απώλειας.

Τρεις γενιές δάκρυσαν πάνω στο χαλί. Χέρια με δέρμα φρέσκο κι άλλα χέρια, με δέρμα κηλιδωμένο από τον χρόνο, έψαξαν στις τσάντες για χαρτομάντιλα. Πιο πολύ από τον χωρισμό και τον ξεριζωμό πόνεσε η σκηνή με τον άλλοτε εύπορο πατέρα που σκουπίζει τώρα τους δρόμους της Θεσσαλονίκης και κλαίει ταπεινωμένος, μην μπορώντας να εξασφαλίσει τα προς το ζην στη νέα πατρίδα. Μα τα πολύ μικρά παιδιά μοιάζει να το γνωρίζουν, σαν τις μικρές πρωταγωνίστριες της ιστορίας: φυτεύουν όλα τους κομμένα λουλούδια στο χώμα, πιστεύοντας ακράδαντα σε μια μελλοντική καρποφορία.

Μαρία Τοπάλη, kathimerini.gr, Eξ αφορμής, 30 Σεπτεμβρίου 2012

    

           

ΟΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ του 20ου ΑΙΩΝΑ στο ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

Ενενήντα χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι μεγαλύτερες ανταλλαγές και εκτοπισμοί πληθυσμών του 20ού αιώνα ξυπνούν θλιβερές μνήμες και συναισθήματα, στην έκθεση «Δύο φορές ξένος» στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου Μπενάκη.
Βασισμένη σε προσωπικές μαρτυρίες και σπάνιο κινηματογραφικό και φωτογραφικό υλικό η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 25 Νοεμβρίου, φέρνει τον επισκέπτη πρόσωπο με πρόσωπο με όσους έζησαν τα τραυματικά γεγονότα.
Οι ιστορίες εκατομμυρίων ανθρώπων, οι οποίοι ξεριζώθηκαν από την πατρίδα τους και ακούμπησαν σε έναν καινούριο τόπο, νιώθοντας δυο φορές ξένοι, ζωντανεύουν μέσα από προσωπικές μαρτυρίες και σπάνιο κινηματογραφικό και φωτογραφικό υλικό από την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, τη μαζική μετακίνηση Γερμανών και Πολωνών μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον διαχωρισμό της Ινδίας και τη δημιουργία του Πακιστάν που έλαβαν χώρα το 1947, και την Κύπρο του 1974.

«Ήμασταν βασιλιάδες, γίναμε ζητιάνοι»

Προσωπικά πάθη και συγκλονιστικές ανθρώπινες ιστορίες στην έκθεση "Δύο φορές ξένος".

Περισσότεροι από 12 εκατομμύρια Γερμανοί πρόσφυγες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου  

Ο Κόκος Νικολαΐδης είναι κάτοικος Λευκωσίας με καταγωγή από τη Μικρά Ασία. Η οικογένειά του έχει το αρνητικό ρεκόρ να βιώσει δύο φορές μέσα σε λιγότερο από 70 χρόνια τον εκτοπισμό από τα πάτρια εδάφη. Ήταν από τις λίγες ελληνικές μικρασιατικές οικογένειες που βρέθηκαν στην Κύπρο με την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών το 1923, ενώ μετά τη διχοτόμηση της νήσου, το 1974, ο ίδιος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει για δεύτερη φορά τον τόπο όπου ζούσε μαζί με την οικογένειά του.

«Είχα δώσει μια υπόσχεση στη μάνα μου προτού πεθάνει, ότι μια μέρα θα πήγαινα στη Μικρά Ασία για να βρω το αρχοντικό τους, το οποίο με ενθουσιασμό πάντοτε μου περιέγραφαν» λέει στη μαρτυρία του η οποία διασώζεται στην έκθεση «Δύο φορές ξένος», στο κεντρικό κτίριο του Μουσείο Μπενάκη. «Έρχεται η κυρία Φατμά να μας ανοίξει. Φόρτιση τεράστια... Ήρθαν στη μνήμη μου εκείνα όλα που άκουγα από τη μητέρα μου, από τη γιαγιά μου... Έτρεξε στην αυλή, όπου είχε έναν θάμνο, έκοψε ένα κλαράκι που είχε ένα ανθάκι πάνω και έρχεται και μου λέει: "Αυτό να το πας στη μάνα σου όταν πας πίσω". Και της λέω: "Η μάνα μου πέθανε πριν από τέσσερα χρόνια". Μου λέει: "Να το βάλεις στον τάφο της από εμένα"».

Η Δόμνα Μασκαλίδου ήταν κάτοικος της Χωρομάνας του Πόντου. Η οικογένειά της περιλαμβάνεται, μαζί με άλλους Πόντιους και Καππαδόκες, στα θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής: πλήρωσαν με την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 έναν πόλεμο στον οποίο δεν είχαν καμία ανάμειξη. Η Δόμνα Μασκαλίδου εκτοπίστηκε από την Τραπεζούντα σε ένα χωριό της Βόρειας Ελλάδας. Έζησε εκεί προτού αυτές εκτοπιστούν, το 1924, στην Ανατολία.

«Ήρθαμε στην Ελλάδα πεινασμένοι, διψασμένοι... Τα παιδιά πέθαιναν στα χέρια μας από την πείνα» λέει. «Και τι καταλάβαμε που ήρθαμε εδώ; Τίποτα, μόνο φασαρίες. Εμείς, στην Τραπεζούντα; Βασιλιάδες ήμασταν. Εδώ; Για Τούρκους μας είχαν, μουσουλμάνους. Όταν μας έλεγαν μουσουλμάνους, τρελαινόμασταν».

Η Αϊσέ Λαχούρ Κιρντούνς, της οποίας η οικογένεια έφθασε στην Τουρκία από την Κρήτη, ο Μουσταφά Καλαμάζ, πρώην κάτοικος Τσοτυλίου Κοζάνης και ο Αλί Ονέι, πρώην κάτοικος Ρεθύμνου εξομολογούνται τα πάθη τους από κοινού με την Ελληνοκύπρια Μαρία και την Τουρκοκύπρια Ζεχρά, οι οποίες διέσχισαν την Πράσινη Γραμμή της Κύπρου για να επισκεφθούν τα πατρικά τους σπίτια έπειτα από 30 χρόνια. 

Από τα τραύματα του πολέμου και του εκτοπισμού ως τη σημερινή ανάγκη για συμφιλίωση.

Προσωπικές μαρτυρίες που αποκαλύπτουν μια κοινή εμπειρία χαμένων πατρίδων και διαλυμένων κοινοτήτων, την ιστορία ανθρώπων που πάντα νιώθουν δύο φορές ξένοι... 

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΔΕΚΑ ΗΜΕΡΩΝ
ΑΪΒΑΛΙ (ΚΥΔΩΝΙΕΣ )-1922
Αγάπη Βενέζη-Μολυβιάτη


Το «Χρονικό των δέκα ημερών» αποτελεί μια μαρτυρία της Αγάπης Μολυβιάτη-Βενέζη για την προσπάθεια ενός Τούρκου αξιωματικού να σώσει τον αδερφό της Ηλία Βενέζη από τα τάγματα θανάτου το 1922.

 Τέτοιες μαρτυρίες αξίζουν πράγματι να ανανεώνονται για να διατηρούνται ζωντανές στη μνήμη και των νέων ανθρώπων. Γιατί το μήνυμά τους είναι ότι και μέσα στις πιο τραγικές στιγμές της ιστορίας μπορεί να λάμπουν πράξεις ανθρωπιάς, αγάπης και αλληλεγγύης.

Η Αγάπη Μολυβιάτη-Βενέζη ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος, που είχε πολύ βαθιά συνείδηση του χρέους. Του χρέους προς τον αδελφό της Ηλία Βενέζη, του οποίου προσπάθησε να σώσει τη ζωή μέσα στην καταστροφή του '22, διακινδυνεύοντας τη δική της ζωή.

Μέσα από τη δίνη αυτού του πολέμου η Αγάπη Μολυβιάτη-Βενέζη γνώρισε έναν εξ ίσου σπάνιο άνθρωπο, τον Kemalettin, που κινδύνευσε κι αυτός σοβαρά στην προσπάθειά του να σώσει τον Ηλία Βενέζη από τα τάγματα θανάτου.

Η σημαντική εκδοτική επιτυχία που είχε το «Χρονικό» στην Τουρκία δείχνει ότι είναι πολλοί εκείνοι που, όπου κι αν βρίσκονται, είναι έτοιμοι να δεχθούν αυτά τα μηνύματα της ανθρωπιάς, της αγάπης και της αλληλεγγύης.

Πέτρος Μολυβιάτης

ΧΡΟΝΙΚΟ μιας τραγωδίας. Και χρονικό ενός ανθρώπινου μεγαλείου... Έτσι θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το κείμενο αυτό της Αγάπης Μολυβιάτη-Βενέζη. Κείμενο γραμμένο με αίμα καρδιάς.

Κείμενο , που μέσα από τα σκοτάδια και τις φλόγες, μέσα από τον τρόμο και τους αναρίθμητους θανάτους της Μικρασιατικής Καταστροφής, υψώνει μπροστά μας, σαν μακρόμισχο κρίνο, λουσμένο άσπιλο φως, τη μορφή ενός ανθρώπου. Τη μορφή ενός νέου -στην ηλικία- Τούρκου.

Μορφή ικανή να διδάξει τους μεγαλόσχημους του κόσμου κάτι σημαντικό: Ότι αυτά τα μυριοπροδομένα ιδανικά της αγάπης και του σεβασμού προς τον άλλους, τα έκαμε πράξη κάποιος που είχε λόγους σοβαρούς και ισχυρές δικαιολογίες, να μην τα σεβασθεί.

ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ απευθύνεται σε όλους, φίλους ή εχθρούς προς την εποχή μας και προς την αιωνιότητα. Είναι ένα μήνυμα πραότητας, ανθρωπισμού, αδελφοσύνης, ατόμων και λαών. Δηλαδή, όλων εκείνων που γίνονται όργανα και θύματα των -πνευματικά ακατανόητων- αντιθέσεων, των κηρυγμάτων του μίσους, των πολέμων, των καταστροφών.

Από την άποψη αυτή, ο νέος Τούρκος αξιωματικός Κεμαλεττίν αποτελεί ένα σύμβολο. Και δημιουργεί ένα όραμα. 

Οι Έλληνες μέσα στον παροξυσμό των παθών έχουν σκοτώσει τον πατέρα, τη μητέρα, τις αδελφές του. Τρία όμορφα κορίτσια 16, 18 και 20 χρονών... Κι όμως εκείνος τιθασσεύει τη θύελλα που μαίνεται μέσα του. Κατανικά τη φωνή του ζεστού ακόμη αίματος. Ξεπερνά τον εαυτό του και μεταμορφώνεται σε άγγελο αγάπης με ολοφώτεινο πρόσωπο. Άγγελο ριγμένο αναπάντεχα στον αμαρτωλό μας κόσμο σε μιαν ηθικά κοσμογονική στιγμή. Και να κάμει αυτός ο εχθρός απροσδόκητες χειρονομίες.

Έτσι μπορούμε να μονάχα να ερμηνεύσουμε το γεγονός ότι ο νέος Τούρκος αξιωματικός , απλώνει τα χέρια του πάνω από την κινδυνεύουσα τραγικήν ύπαρξη μιας τρομαγμένης εξουθενωμένηςψυχικά και σωματικά άρρωστης Ελληνίδας, χαμένης μέσα στον φοβερό στρόβιλο των αποχαλινωμένων ενστίκτων, για να τη σώσει μαζί με τον πατέρα της και να αγωνισθεί για τη σωτηρία του αιχμαλωτισμένου κι οδηγούμενου πια στον χαμό του δεκαεφτάχρονου αδελφού της, του κατοπινού μεγάλου συγγραφέα, Ηλία Βενέζη.

Στέλιος Ι. Αρτεμάκης

Από την αχλύ του χρόνου 
αναδύεται η μορφή σου
Kemalettin,
λάμπουσα στο υπέρλαμπρο φως,
το φως της ψυχής σου.
Ομορφιά και συγκίνηση
παρηγοριά και ελπίδα.
Χρυσή γραμμή
στιγμιαίου μετέωρου
στις ώρες του σκότους,
που διαρκώς αναλάμπει 
στο χώρο της θύμησης.
Kemalettin,
ευγνώμονη η ψυχή μου
σε παραδίδει- άνθος αειθαλές-
στη μνήμη του κόσμου
και αποθέτει στο βωμό της αγάπης
τα αμάραντα κρίνα της θύμησης,
τρυφερό αφιέρωμα
στην ομορφιά της ανθρωπιάς
και στης ψυχής σου το άφθαστο 
κάλλος.
                       Αγάπη- Zehra

Το χρονικό των δέκα ημερών-Μια ανθρώπινη στιγμή του Μικρασιατικού πολέμου.
Άρθρο της Ελίνας Γαληνού

Πριν μερικά χρόνια, είχα γνωρίσει την μαρτυρία της αδελφής του Ηλία Βενέζη μέσα από την επανέκδοση του βιβλίου "Το χρονικό των δέκα ημερών-Αϊβαλί 1922". Ήταν τότε που η κοινή γνώμη είχε θορυβηθεί έντονα από εκείνο το βιβλίο της Ιστορίας, όπου ο "συνωστισμός" του Μικρασιατικού Ελληνισμού το 22, έμοιαζε ν΄απαξιώνει μια γενοκτονία της οποίας τα επιζώντα θύματα, είχαν παλέψει χρόνια για να αναγνωριστεί. Το βιβλίο αυτό της Αγάπης Μολυβιάτη Βενέζη, φώτιζε συμπληρωματικά μια άλλη πλευρά του πολέμου εκείνου που μας είχε περιγράψει ο αδελφός της, μέσα από το "Νούμερο 31328". Και των δύο το έργο όμως, εμπλουτίζει την ιστορική μας γνώση παρέχοντας σημαντικές πληροφορίες που μόνο οι αυτόπτεις μάρτυρες μιας ιστορίας, μπορούν να διαθέτουν.

Τα δύο αυτά αδέλφια, βρέθηκαν μέσα στη δίνη του Μικρασιατικού πολέμου εντελώς αιφνίδια. Ο δεκαοκτάχρονος Ηλίας στην προσπάθειά του να ξεφύγει από την υποχρεωτική στράτευση, συλλαμβάνεται και στέλνεται στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας που είχε δημιουργήσει ο Κεμάλ, τα γνωστά "Αμελέ Ταμπουρού" 

 . Μαζί με τον Ηλία, συνελήφθησαν περίπου 3000 άντρες στο Αϊβαλί, που ακολούθησαν τις δραματικές πορείες θανάτου του κεμαλικού στρατού για να καταλήξουν αιχμάλωτοι της καταναγκαστικής εργασίας για ενάμιση χρόνο. Η αδελφή του Αγάπη, ένα κορίτσι ως τα χτες άβγαλτο στη ζωή, υπακούει σ΄ένα ηρωικό ξύπνημα που την υποκινεί να μπει στην περιπέτεια αναζήτησης του αδελφού της. Φεύγει από το σπίτι της και τρέχει στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα, υπερτιμώντας τις δυνάμεις της και υποτιμώντας ίσως, το μέγεθος του κινδύνου. Με τη σύλληψη του Ηλία, άρχισε και ο δικός της αγώνας, αλλά με δεδομένα πολύ αποθαρρυντικά. Όταν όλα μοιάζουν να έχουν χαθεί, ο από μηχανής Θεός της εμφανίστηκε στο πρόσωπο ενός Τούρκου αξιωματικού, του Κεμαλεντίν. Ο Κεμαλεντίν, ένας άνθρωπος ορκισμένος να εκδικηθεί για τον χαμό της οικογένειάς του όποιον Έλληνα βρεθεί στο δρόμο του, συναντώντας την Αγάπη, μετατρέπεται σε φύλακα άγγελό της.Της συμπαρίσταται σαν πραγματικός αδελφός, την κρύβει στο σπίτι του, αναζητεί πληροφορίες για την τύχη του Ηλία και στο τέλος, αψηφώντας τους κινδύνους, τη βοηθάει να διαφύγει μαζί με τον πατέρα της προς τις ελληνικές ακτές...Τελειώνοντας η ιστορία, αφήνει ένα κενό στον αναγνώστη, για το τι απόγινε ο ευγενικός Κεμαλεντίν...Δεν έμαθε γι΄αυτόν κανένας, ούτε η Αγάπη...Έμεινε μόνο η ανάμνησή του και τα "Γράμματα χωρίς παραλήπτη" που του έγραφε, αναβιώνοντας τη μορφή του νοερά...

Αυτή η ιστορία, εκτός από ρομαντική και νοσταλγική, είναι μια νίκη της ανθρωπιάς απέναντι στον παραλογισμό του πολέμου, μια τραγική πραγματικότητα και συνάμα, ένα όμορφο παραμύθι. Μέσα σ΄εκείνες τις δραματικές ώρες, όπου κάθε αίσθημα βυθίζεται στο χωνευτήρι του κανιβαλισμού, ξεπροβάλλει η αίγλη του ψυχικού μεγαλείου και ηρωισμού, αναδεικνύοντας το μοναδικό φως, που κάπως σκεπάζει τα στίγματα της θηριωδίας. Το "Χρονικό των δέκα ημερών" εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1981 και έλαβε το Α΄Βραβείο Ειρήνης και Φιλίας Ιπεκσί και επίσης, το Α΄Βραβείο της Εστίας Νέας Σμύρνης. Η συγγραφέας Αγάπη Βενέζη-Μολυβιάτη και μητέρα του τ. υπουργού και πρέσβυ επί τιμή Πέτρου Μολυβιάτη, γεννήθηκε στο Αιβαλί  και πέθανε στην Αθήνα, το 1995. Παντρεύτηκε στον συμπατριώτη της Γιώργο Μολυβιάτη και απέκτησε δύο γιούς, τον Πέτρο και τον Αντώνη, ενώ παράλληλα δημιούργησε ένα πλούσιο ποιητικό και λογοτεχνικό έργο.  

Η παρουσίαση αυτού του βιβλίου πρόσφατα στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, μαζί με άλλα συναφή έργα των εκδόσεων του Ελληνικού Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών που αναφέρονται στον Μικρασιατικό Πόλεμο, και την ιστορία των ελληνικών πληθυσμών της εγγύς Ανατολής, τεκμηριώνουν εμπεριστατωμένα τα λόγια της νεαρής Αγάπης όπου "όσα και αν γραφτούν ποτέ, ίσως να μην είναι αρκετά για να περιγράψουν τον πόνο της εποχής εκείνης.."

Πράγματι, δεν είναι ποτέ αρκετά τα στοιχεία για να συνθέσουν την ιστορική αλήθεια. Τα ντοκουμέντα, τα αρχεία, οι μαρτυρίες ανακύπτουν συνεχώς ανοίγοντας τον δρόμο σε αναθεωρήσεις, και ίσως, φωτίζοντας νέους δρόμους στη σκέψη των ανθρώπων. Σ΄αυτή τη βάση, προσανατολίζεται το Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών όπου πρωτοστατεί η Ειρήνη Σαριόγλου, η οποία μας βεβαιώνει ότι "Η ουσιαστική προσέγγιση δύο λαών όπως οι Τούρκοι και οι Έλληνες, θα πρέπει να γίνεται λαμβάνοντας υπόψη όλην την έκταση της ιστορικής αλήθειας, όλων των στοιχείων που την συνθέτουν και για τις δύο πλευρές. Η ιστορική γνώση, απαλλαγμένη από παρερμηνείες και συγκαλύψεις, είναι ακριβώς αυτό που χρειαζόμαστε και μας βοηθάει..." Φέτος με τις διάφορες επετειακές εκδηλώσεις για την Καταστροφή της Σμύρνης, είχαμε την ευκαιρία να ανακαλέσουμε πολλά στη μνήμη μας, για την τραγωδία του 22, την ανταλλαγή πληθυσμών και το ιστορικό τους υπόβαθρο. Γιατί οι ιστορικές τραγωδίες, συνήθως δεν είναι αποτέλεσμα μόνο μιας χρονικής στιγμής..

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Κ. ΧΑΤΖΗΦΩΤΕΙΝΟΥ
‘ΝΙΣΆΦΙ ΠΙΑ’, εκδόσεις Διηνεκές 2004


1.

"At first we were in good terms. There was no hatred, they came to our weddings and they invited us to theirs. They considered not only Easter but Aghios Georgios's and Aghios Panteleimon's celebrations great and brought offerings. Actually some of the Greeks said that Aghios Panteleimonas worked more miracles for the Turks than for us!"

 "Μονοιασμένοι ζούσαμε εμείς στην αρχή. Δεν μισούσαμε. Και στους γάμους μας ερχόντουσαν και στους δικούς τους μας καλούσαν... Όχι μόνο το Πάσχα αλλά και του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Παντελεήμονα τις γιορτές τις θεωρούσανε μεγάλες κι αυτοί και πήγαιναν τάματα. Κάποιοι δικοί μας λέγανε μάλιστα πως ο Άγιος Παντελεήμων έκανε πιο πολλά θαύματα στους Τούρκους απ` ότι σ`εμάς!"


2.
"We were in good terms with the Turkish families. We exchanged visits, we went to their homes and they came to ours [.] When they invited us for a meal on Lent they offered us spinach pies, olives and honey to show that they knew about our fasting and they respected it. At the end the Carnival, on the last Sunday (Cheese Sunday) poor Turkish women came to our houses holding baskets and we gave them any food that there was in the home which, we shouldn't eat on the Clean Monday dawning. We gave them pasta meat pies, cheese pies and cheese, whatever you like."

"Πολύ καλές σχέσεις είχαμε με τις Τούρκικες οικογένειες. Αλλάζαμε επισκέψεις, πηγαίναμε στα σπίτια τους κι έρχονταν κι αυτοί στα δικά μας [.]Όταν πηγαίναμε Σαρακοστή να τους κάνουμε επίσκεψη και μας κάνανε το τραπέζι, μας δίνανε χορτόπιτες ,ελιές,και μέλι,για να δείξουνε πως ξέρανε τη νηστεία μας και τη σέβονταν. Όταν τελειώνανε οι Απόκριες, την τελευταία Κυριακή της Τυρινής, έρχονταν οι φτωχές Τουρκάλες με καλάθια στα χέρια τους στα σπίτια μας και τους δίναμε ό,τι είχε και δεν  είχε από φαγώσιμα στο σπίτι, να μην τα φάμε την Καθαρή Δευτέρα που ξημέρωνε.Μακαρόνια παίρνανε, κρεατόπιτες και τυρόπιτες και τυριά ,ό,τι θέλεις..."



3.

"What did you remind me of . I had a friend named Aise, I hope she is fine where ever she lives. From Tourkogerontas she was. There were no Turks in our village. Her father was our grandfather's friend. He only had friends himself of course . He came to sell wood in our village and that's how they got to know each other. Every Easter he brought along his family and that's how I got to know Aise myself."
"Well, Muslims in the Christian Easter? How does it come?"
"Why? Easter is the celebration of love. A big celebration for all the people."

"Τι μου θύμησες τώρα... Είχα μια φίλη που τη λέγαν Αϊσέ ,καλή της ώρα αν ζει κι αυτή η καημένη... Από τον Τουρκογέροντα ήτανε.Εμείς δεν είχαμε Τούρκους στο χωριό. Ο πατέρας της ήτανε φίλος του παππού σου.Εκείνος είχε μόνο φίλους, φυσικά... Ερχότανε και πουλούσε ξύλα στο χωριό κι από κεί γνωρίστηκαν. Κ'άθε Πάσχα έφερνε και την οικογένειά του κι έτσι γνώρισα κι εγώ την Αίσέ..."
¨Καλά, μουσουλμάνοι στο χριστιανικό Πάσχα; Πώς γίνεται ;"
"Γιατί; Το Πάσχα είναι η γιορτή της αγάπης.Μεγάλη γιορτή για όλους τους ανθρώπους."








4.

The AK-GENIKIOI inhabitants, of all ages welcomed us happily and all smiles with music, flowers and offerings. I saw the chairs of the important people waiting for us, but I wasn't and I didn't feel an important person so I chose to get lost in the crowd and experience the festive atmosphere from there .

Οι κάτοικοι του ΑΚ-ΓΕΝΙΚΙΟΪ, όλων των ηλικιών ,μας υποδέχθηκαν εγκάρδια με μουσικές , λουλούδια, κεράσματα, κυρίως όμως με γελαστά , χαρούμενα πρόσωπα. Είδα τις καρέκλες των επισήμων που προορίζονταν για εμάς , δεν ήμουν όμως κι ούτε ένιωθα επίσημος και προτίμησα να χαθώ ανάμεσα στον κόσμο, να ζήσω από μέσα την πανηγυριώτικη ατμόσφαιρα...




5.

At another moment of their conversation the young Turkish woman also told the followings:
"We bring up our children with so much care concerning their health, their food, their clothes and their studies. And we don't do anything about peace which is the most important of all!"
Words of the one and unique, universal common language of mothers.
Nothing replaces the personal contact. It's the one that awakens the clear brains, it helps it to throw away in rubbish the acquired ideas and discover the naked similarity.

 Σε μια άλλη στιγμή της συνομιλίας τους, είπε ακόμη η νεαρή Τουρκάλα και τα εξής:
"Μεγαλώνουμε τα παιδιά μας με χίλιες δυο φροντίδες γύρω από την υγεία τους, το φαγητό, τα ρούχα , τις σπουδές τους. Και για την ειρήνη, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να τα έχουν όλα αυτά, δεν κάνουμε τίποτα!¨"
Λόγια της μιας και μοναδικής , της παγκόσμιας κοινής γλώσσας των μανάδων...
Τίποτα δεν αντικαθιστά την προσωπική επαφή. Είναι εκείνη που ξυπνά τον καθαρό νου, τον βοηθάει να πετάξει στα σκουπίδια τα επίκτητα και ν`ανακαλύπτει γυμνή μπροστά του την ομοιότητα.

                                                   AK-YENİKÖY ~~ AKBÜK ~~ AKKÖY
                                                                       GÜNDEMİ
                                                   AK -YENİKÖY` DE BARIŞ ŞÖLENİ VARDI
                                                    "Hayallerimiz gerçek oldu Kosta!"


The front page of a local newspaper:                    Το πρωτοσέλιδο μιας τοπικής εφημερίδας
PEACE CELEBRATION IN AK-GENIKIOI              ΤΕΛΕΤΗ ΕΙΡΗΝΗΣ ΣΤΟ ΑΚ-ΓΕΝΙΚΙΟΪ

"Our dreams have become true, Costas!"            "Τα όνειρά μας γίναν πραγματικότητα Κώστα!"



 6.


The language teacher Mr. Apostolos Tzifas from Seitia wrote among others:
"We were very moved. I would never imagine such a welcome, such a warm and human behavior. The message was clear: Many things bring people together and few things separate them. We become better aware of the national matters through the strengthening of ties. The traditional festivities were just the reason."

Ο φιλόλογος καθηγητής κ. Απόστολος Τζίφας από τη Σητεία  έγραψε ανάμεσα στα άλλα:
" Η συναισθηματική φόρτισή μας ήταν μεγάλη. Ποτέ δε φαντάστηκα τέτοια υποδοχή ,ζεστασιά και ανθρωπιά.Το μήνυμα ήταν σαφές: Τους λαούς τους ενώνουν πολλά, χωρίζουν λίγα. Μέσα από τη σύσφιξη των σχέσεων συνειδητοποιούνται και τα εθνικά ζητήματα. οι φολκλορικές εκδηλώσεις ήταν απλώς η αφορμή.."




 7.
Because of this special combination of this second group, we also made some interesting language remarks hearing the Turkish language which ended up in an unusual hunting of similar greekturkish words. We started that as a game and we were soon devoted ourselves to it. However, when we realized how large the number of words was things became serious. Then Moustafa got paper and a pencil and started writing down the unexpected . "crop".
We were impressed by the great number of words, which became Greek or Turkish accordingly with the addition or the deduction of one single "ι" at the end of them. That is, we only had to pronounce them with the well known Northern Greek accent ( which cuts "ι" at the end of the words ), so there was absolutely no difference!

Λόγω της ειδικής σύνθεσης της δεύτερης εκείνης παρέας, κάναμε ακόμη και μερικές πολύ ενδιαφέρουσες γλωσσολογικές παρατηρήσεις ακούγοντας την τουρκική γλώσσα, που κατέληξαν σ` ένα πρωτότυπο κυνήγι όμοιων
ελληνοτουρκικών λέξεων.Σαν παιχνίδι το ξεκινήσαμε στην αρχή κι επιδοθήκαμε με ζήλο σ` αυτό... Όταν συνειδητοποιήσαμε όμως το πλήθος των λέξεων ,σοβάρεψαν τα πράγματα. Πήρε μολύβι και χαρτί τότε ο Μουσταφά κι άρχισε να καταγράφει την απρόσμενη... σοδειά".
Εντύπωση μας έκανε ο μεγάλος αριθμός λέξεων, που με την προσθήκη ή την αφαίρεση ενός και μόνο γιώτα στο τέλος γινόταν ανάλογα ελληνική ή τουρκική! Δεν είχαμε παρά να τις πούμε με τη γνωστή βορειοελλαδίτικη προφορά, δηλαδή, που κόβει το γιώτα στο τέλος , για να μην έχουν καμιά απολύτως διαφορά!




8.

I was deeply moved by the end of the festivity; the best part of that meeting I can remember nowadays .
Among those who came to congratulate us there was also a Turkish immigrant. She put a coin in my hand saying:
"I would like to offer you back something from me for those your words offered to me, and I haven't got anything more personal on me this moment. It's from home. I kept it to remember it."
Next,I was moved by the Turkish author Kemal Yialcin awarded with the "Ipektsi" prize. He was in the room at the end of the festivity and he came to meet me.
Before leaving Greece, I was reading the book of his "A dowry to stay", and of course, I wouldn't imagine that he would be one of my audiences in Germany. In his book, which he dedicated to me, he wrote:
With best wishes, precious friend and brother.
With feelings of peace, brotherhood and friendship
Kemal Yalcin

Το τέλος της εκδήλωσης μου επεφύλαξε δύο δυνατές συγκινήσεις, ό,τι καλύτερο έχω να θυμάμαι σήμερα από εκείνη τη συνάντηση.
Ανάμεσα σ`αυτούς που ήρθαν να μας συγχαρούν , και μια Τουρκάλα μετανάστρια. Μου έβαλε ένα νόμισμα στο χέρι λέγοντας:
"Γι αυτά που μου πρόσφεραν τα λόγια σας ήθελα να σας δώσω κάτι από μένα και δεν έχω τίποτα πιο δικό μου απάνω μου αυτή την ώρα. Είναι από την πατρίδα μου. Το κρατούσα, για να τη θυμάμαι..."
Τη δεύτερη συγκίνηση μου την πρόσφερε ο βραβευμένος με "Ιπεκτσί" Τούρκος συγγραφέας Κεμάλ Γιαλτσίν. Βρισκόταν στην αίθουσα κι ήρθε, στο τέλος να γνωριστούμε...
Λίγο πριν φύγω από την Ελλάδα, διάβαζα το βιβλίο του " Μια προίκα αμανάτι " και βέβαια δε φανταζόμουν πως θα τον είχα ακροατή μου στη Γερμανία... Στην αφιέρωση που μου έκανε στο βιβλίο του , έγραψε:
                                  Με τις καλύτερες ευχές, πολύτιμε φίλε και αδελφέ,
                                  Με αισθήματα ειρήνης, αδελφοσύνης και φιλίας 
                                     Kemal Yalçın


 "İnsaf artık" , Kostas Hatzifotinos , DIENEKES

                                                                                                                                                                                                     



















                                                                   
                                                                                                                                                         

ΜΠΑΜΠΗΣ ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ

Book review, movie criticism

Saturday, March 21, 2009

Κωστής Χατζηφωτεινός, Νισάφι πια

Ο Κωστής Χατζηφωτεινός είναι ένας «άνθρωπος των γραμμάτων», ίσως όσο κανείς άλλος. Κατ’ αρχήν είναι βιβλιοπώλης. Όλοι οι κάτοικοι του Αγίου Νικολάου (Κρήτης) το βιβλιοπωλείο του ήταν που προτιμούσαν, τόσο για τον πλούτο των τίτλων που φιλοξενούσε, όσο και για τον ευγενικό και ευπροσήγορο ιδιοκτήτη. Επίσης είναι γενικός γραμματέας της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών Ανατολικής Κρήτης.
Για να ακριβολογούμε, ήταν. Συνταξιούχος πια ζει μαζί με τη γυναίκα του στην Αθήνα, κοντά στο γιο τους τον Δημήτρη, που είναι αξιωματικός του ναυτικού. Όμως εξακολουθεί να είναι κάτι: ποιητής και συγγραφέας. Αυτή τη στιγμή ετοιμάζεται η έκδοση ενός μυθιστορήματός του.
Το τελευταίο του πόνημα που διαβάσαμε και μας εντυπωσίασε είναι το «Νισάφι πια» (εκδόσεις Διηνεκές). Βιβλίο με δυο υπότιτλους: «Μικρασιάτες-κρητικοί-τουρκοκρητικοί-ελληνοκύπριοι-τουρκοκύπριοι» και «Ένα αλλιώτικο ελληνοτουρκικό ημερολόγιο».
Ο παππούς του Χατζηφωτεινού ήταν από τον Γέροντα της Μικράς Ασίας, το σημερινό Didim, που όπως μας λέει ο συγγραφέας το όνομα αυτό προέρχεται από τον ναό του Διδυμαίου Απόλλωνα που βρίσκεται εκεί. Με τα θλιβερά γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής βρήκε καταφύγιο στον Άγιο Νικόλαο. Ο Χατζηφωτεινός μεγάλωσε με τις ιστορίες του παππού και του πατέρα του για τη Μικρά Ασία, και με τη νοσταλγία για το πατρογονικό τους σπίτι.
Ώσπου κάποτε ο Χατζηφωτεινός αποφάσισε να επισκεφτεί το σπίτι του παππού του. Δύσπιστος στην αρχή για την υποδοχή, βρέθηκε μπροστά στη θερμή φιλοξενία των γειτόνων απέναντι. Και από τότε άρχισε μια περίοδος πολιτιστικών ανταλλαγών και επισκέψεων ένθεν και ένθεν, που τις συγκινητικές εκδηλώσεις της περιγράφει με γλαφυρότητα ο συγγραφέας.
Σκεφτόμουνα ότι αυτό το βιβλίο δικαιούται να πάρει το βραβείο Ιπεκτσί. Ψάχνοντας στο google, διάβασα για τον Ιπεκτσί. Φαίνεται ότι στην αρχή ήταν φανατικός εχθρός των Ελλήνων και κάποια στιγμή έγινε μια μεταστροφή μέσα του, και άρχισε να εργάζεται για την προσέγγιση των δυο λαών. Το αποτέλεσμα ήταν να δολοφονηθεί από τους τούρκους εθνικιστές, τους γκρίζους λύκους. Μάλιστα εικάζεται ότι ο δολοφόνος του είναι εκείνος που έκανε την απόπειρα κατά του Πάπα.
Ποτέ δεν ξέχασα κάτι που είχε γράψει ο Καζαντζάκης σχετικά με τη μικρασιατική καταστροφή: «Τον Άνθρωπο ντρόπιασαν στην Μικρά Ασία, έλληνες και τούρκοι». Στο βιβλίο του Χατζηφωτεινού βρήκα όλο το κείμενο, μια επιστολή στη Γαλάτεια. Ακόμη ο Χατζηφωτεινός παραθέτει αρκετές μαρτυρίες για το πώς ντρόπιασαν τον Άνθρωπο και οι έλληνες, που ντρέπομαι να παραθέσω έστω και δείγμα σ’ αυτή τη βιβλιοπαρουσίαση.
Στο βιβλίο αυτό υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που είναι άγνωστα σε πολλούς. Και αναρωτιέμαι: αυτοί που επιτέθηκαν σφοδρά στον δήμαρχο Αγίου Νικολάου Αντώνη Ζερβό για τη σχεδιαζόμενη αδελφοποίηση του Αγίου Νικολάου με το Ντέμρε (τα παλιά Μύρα της Λυκίας από όπου καταγόταν ο άγιος Νικόλαος που έδωσε το όνομα στην πρωτεύουσα του νομού Λασιθίου) τι θα έλεγαν για τον Βενιζέλο που πρότεινε τον Κεμάλ Ατατούρκ για το Νόμπελ Ειρήνης; Ευτυχώς υπήρξαν και φωνές υποστήριξης, ανάμεσα στις οποίες και δυο ανθρώπων που εκτιμώ ιδιαίτερα, του πρώην δημάρχου Σητείας Νίκου Πετράκη (παρεμπιπτόντως, ανιψιού του μεγάλου Κωστή Φραγκούλη, του Ανταίου, που τα «Δίφορά» του είναι διαμάντι λαϊκής ποίησης) και του Γιάννη Γαϊτανάκη, λογοτέχνη από την Ιεράπετρα.
Αγαπώ τον πατριωτισμό γιατί σε κάνει να πεθαίνεις για την πατρίδα σου. Μισώ τον εθνικισμό, γιατί σου ξυπνάει τα πιο άγρια και δολοφονικά ένστικτα. Και οι ακραιφνείς εθνικιστές, σε όποια μεριά και αν βρέθηκαν, εξέφραζαν συνήθως τη «φιλοπατρία» τους δολοφονώντας γυναικόπαιδα.
Να ξεχωρίζουμε την πολιτική από τις σχέσεις των λαών. Ο πολιτικός έχει καθήκον να προωθεί τα συμφέροντα της πατρίδας του. Με προσοχή όμως, όχι με φανατισμό. Ο πόλεμος είναι ένα επικίνδυνο διακύβευμα. Ο Βενιζέλος ήταν τέτοιος, όταν συνιστούσε να μην ξεπεράσουμε τα όρια που είχαν συνομολογηθεί με την συνθήκη των Σεβρών. Οι εθνικιστές ήσαν που προκάλεσαν την τραγωδία, τόσο εδώ όσο και στην Κύπρο. Δηλαδή όχι ακριβώς αυτοί, αυτοί ήσαν οι αφελείς που εξυπηρέτησαν τα σχέδια άλλων.
Οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι δεν μισούν, αγαπούν. Είχα διαβάσει παλιά ότι όταν ο φανατισμένος όχλος ξεσπούσε πάνω στο ελληνικό στοιχείο στην Πόλη το 1955, πολλοί τούρκοι προστάτευσαν έλληνες παίρνοντάς τους στα σπίτια τους.
Και, μια σύμπτωση (έχω βαρεθεί να γράφω πια για τις συμπτώσεις που μου συμβαίνουν), πριν ξεκινήσω να γράφω αυτή τη βιβλιοπαρουσίαση κατέβασα στον υπολογιστή μου τα e-mail μου, και στο newsletter των νέων διάβασα για ένα ντοκιμαντέρ με μαρτυρίες ελλήνων που πέρασαν στα τουρκικά παράλια την κατοχή για να ξεφύγουν από τους γερμανούς. Όλοι έχουν να πουν τα καλύτερα λόγια για τους τούρκους που τους περιέθαλψαν. Σας παραπέμπω στο όλο κείμενο με link.
Κλείνω προτείνοντας το βιβλίο αυτό του Κώστα Χατζηφωτεινού για το βραβείο Ιπεκτσί.
Αναρτήθηκε από Μπάμπης Δερμιτζάκης στις Saturday, March 21, 2009

ΣΜΥΡΝΗ... ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

... Οι Έλληνες της Σμύρνης ζούσαν δίπλα δίπλα ο ένας στον άλλον, σε σπίτια στέρεα χτισμένα με χοντρούς τοίχους , στριμωγμένα όλα σ` έναν λαβύρινθο από σοκάκια πίσω από το Και ( Quai )- τη φαρδιά προκυμαία και τις ράγες του τραμ που οδηγούσαν από τη πολύβουη αποβάθρα του λιμανιού έως πιο βόρεια, στην Πούντα. Οι μωαμεθανοί Τούρκοι αποτελούσαν τα δύο άκρα : τη διοικητική τάξη από τη μία πλευρά και τα φτωχότερα στρώματα από την άλλη. Τα τζαμιά και τα κτίρια της τοπικής διοίκησης βρίσκονταν συγκεντρωμένα λίγο νοτιότερα από το λιμάνι, στους πρόποδες του όρους Πάγος, το οποίο δεσπόζει στα νότια της πόλης στεφανωμένο με τα ερείπια ενός βυζαντινού οχυρού: στα τούρκικα ονομάζεται Καντιφέκαλε, αλλιώς Βελουδόκαστρο....

Στους δρόμους και στα παζάρια άκουγε κανείς καθημερινά όλες τις γλώσσες της Ευρώπης και αρκετές της Μέσης Ανατολής. Ο πολυεθνικός χαρακτήρας μιας οθωμανικής πόλης των αρχών του 20ου αιώνα διέφερε κατά πολύ από εκείνον των σημερινών μεγαλουπόλεων, του Λονδίνου ή της Νέας Υόρκης. Κάθε κοινότητα ήταν σφικτά οργανωμένη με πυρήνα τη θρησκεία της και τα μέλη της ζούσαν μαζί σε σαφώς οροθετημένες και συνήθως ομοιογενείς συνοικίες. Οι ευκαιρίες κοινωνικών συνδιαλλαγών ανάμεσα στις κοινότητες ήταν περιορισμένες και οι μικτοί γάμοι αδύνατοι, εκτός κι αν ο ένας από τους συζύγους άλλαζε θρήσκευμα. Κάτι τέτοιο με τη σειρά του θα συνεπαγόταν όχι μόνο αλλαγή πίστης, μα και ολοσχερή αλλαγή τρόπου ζωής, συνηθειών, γειτόνων, φίλων, συχνά επαγγέλματος ή και γλώσσας ακόμα...

Ρ. Μπήτον, «Γιώργος Σεφέρης- Περιμένοντας τον άγγελο», μτφρ. Μίκα Προβατά ,ΩΚΕΑΝΙΔΑ 2003

The Greeks of Smyrna lived side by side each other in solid homes built with thick walls in narrow streets behind Quai - the wide waterfront - and the tram rails that led from the noisy port to the north to Punta. 

Muslim Turks were the two extremes: the administrative order but also the poorest. The mosques and the local administration buildings being together just south of the harbor at the foot of mountain Pagos which dominates the southern city “crowned” by the ruins of a Byzantine fortress- in Turkish called Kantifekale , Castle of velvet-.

In the streets and the bazaars were heard every day languages of Europe or Middle East. But an Ottoman city in the early 20th century was different from a modern city like London or New York.

The members of the community were organized in the core of their religion and lived ih homogenous neighborhoods. 

Mixed weddings were impossible unless one of the two spouses changed religion.This would mean not only the change of faith,but also a change in lifestyle,habits, friends, neighbours,profession even in language...

R. Beaton, "G. Seferis- Waiting for the angel" , translation M. Provata, OKEANIDA 2003

...  Οι δυο γυναίκες , του Τούρκου και του Χριστιανού , αγαπιούνταν σαν αδελφές. Τα καλοκαίρια μέναν μαζί στον κάμπο οι δυο φαμίλιες. Δε χώριζαν. Μονάχα σαν έπεφτε η νύχτα , αποτραβιόνταν ο καθένας να δεηθεί στο θεό του .Ύστερα πάλι ξαναδερφώνονταν.

                                                                           ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ, " Το νούμερο 31328", ΕΣΤΙΑ 2002

...  Both women ,the Turk and the Christian , loved each other like sisters. Both families lived in the plain in the summer.They didn`t separate. Just as night fell ,everyone withdrew to pray to his god. Then again they lived brotherly.

                                                                              

                                                                           ELIAS VENEZIS " The number 31328" ESTIA 2002

ΣΜΥΡΝΗ- Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

Το κοσμοπολίτικο παρελθόν της πόλης , η ανάμνηση από την κοσμόπολη του 19ου και του πρώιμου 20ου αιώνα,που συνάρπασε τη φαντασία τόσων ευαίσθητων παρατηρητών και αναπλάστηκε με τόσην υποβλητικότητα από αρκετούς δημιουργούς του λόγου, μόνο τη νύχτα, όταν το σκοτάδι σκεπάζει το όμορφο πρόσωπο της πόλης, ξυπνά, με τα απειράριθμα φώτα, που ζώνουν από τρεις πλευρές τον κόλπο.Η Σμύρνη του μύθου και του ονείρου συναντά στη φαντασία του οδοιπόρου την εικόνα των μεγάλων λιμανιών της Μεσογείου με τις φωτισμένες προκυμαίες και την αμφιθεατρική διάταξη των οικιστικών συνόλων στους γύρω λόφους. Τότε η Σμύρνη συναντά τη Νεάπολη, τη Μασσαλία, τη Θεσσαλονίκη, την Αλεξάνδρεια στον κόσμο των μητροπόλεων της Μεσογείου...

... Το λιμάνι θα αποβεί ο αποφασιστικός συντελεστής της ευημερίας και του νέου μύθου, που συνυφαίνεται με την ιστορία της πόλης κατά τους νεότερους χρόνους. Μετά την οριστική επιβολή της οθωμανικής κυριαρχίας και με τη σταδιακή πολιτική ενοποίηση του χώρου του Αιγαίου, η Σμύρνη εξελίσσεται στο σημαντικότερο κέντρο της αυτοκρατορίας στη Μικρά Ασία. Ήδη από το 17ο αιώνα η Σμύρνη μαζί με τη Μασσαλία και το Λιβόρνο, έχει εξελιχθεί σε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου. Αυτό οφείλεται , σύμφωνα με τον Fernand Braudel, στην απόληξη των δρόμων του χερσαίου εμπορίου της Δυτικής Ασίας από το Χαλέπι στη Σμύρνη.

Στην κοινωνική δυναμική ,που δημιουργούν οι παράγοντες αυτοί, οφείλεται και ο κοσμοπολιτισμός της πόλης τους επόμενους αιώνες. Αυτή η δυναμική θα καθορίσει και τη δημιουργία της Σμύρνης των Ελλήνων. Οι οικονομικές συγκυρίες και οι κοινωνικές ανάγκες, που συνδέονται μ` αυτές θα συμβάλλουν από τον 16ο αιώνα στον επανοικισμό της Σμύρνης με τη μετοικεσία χριστιανικών πληθυσμών από άλλα σημεία της Μικράς Ασίας, αλλά ιδίως από τα ελληνικά νησιά.Έτσι θα δημιουργηθεί ο ακμαίος ελληνισμός της Σμύρνης και θα εξακολουθήσει να ενισχύεται από αλλεπάλληλα κύματα εποικισμού, απόληξη των οποίων θα είναι η "  γκιαούρ Ιζμίρ" του 20ου αιώνα. 

'ΣΜΥΡΝΗ. Η Μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού', εκδ. 'Εφεσος [ αποσπάσματα σελ. 9-16 ]

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ...



H Σμύρνη των αρχών του 20ου αιώνα ήταν μια πόλη μυθική, από τις μεγαλύτερες και πιο ευημερούσες της εποχής. Προικισμένη με ένα μεγάλο φυσικό λιμάνι εκτεινόταν από τις υπώρειες του όρους Πάγος με την ακρόπολη και το αρχαίο θέατρο στην κορυφή, ενώ νοτιοδυτικά και σε απόσταση περίπου 3 μιλίων απλωνόταν ο κάμπος της Σμύρνης και βορειοανατολιά η πόλη έφτανε ως τον κόλπο του "Μπουρνάμπα". Έξω από την πόλη απλωνόταν παράλληλα προς τη θάλασσα ο Φραγκομαχαλάς, προάστιο με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Η προκυμαία που είχε κατασκευαστεί κατά μήκος τηα παραλίας, με θέα το λιμάνι και τα γύρω βουνά, είχε προσελκύσει τους πλουσιότερους κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν χτίσει διώροφα σπίτια με μαρμάρινες προσόψεις. Πλούσιοι έμποροι, διπλωμάτες και τραπεζίτες είχαν εδώ τις κατοικίες τους.
Κατά μήκος της προκυμαίας και προς τη νότια πλευρά υπήρχαν πολλά κέντρα διασκέδασης και θέατρα.Το θέατρο αποτελούσε κορυφαίο πολιτιστικό και κοσμικό γεγονός με παιδευτικό ρόλο.Ωστόσο από τις θεατρικές αίθουσες της Σμύρνης δεν έλειπαν και τα ρώσικα μπαλέτα αλλά και οι "πικάντικες" παραστάσεις από το Παρίσι.
Κατά μήκος της προκυμαίας υπήρχαν και τα μεγαλύτερα ξενοδοχεία και καφέ από όπου μπορούσε κανείς να παρακολουθεί την κίνηση των πλοίων στο λιμάνι και την τελευταία λέξη της μόδας σύμφωνα με την οποία ντυνόταν η ελίτ της πόλης στις εξόδους της...
Στην προκυμαία συναντούσε κανείς και τα περισσότερα υπαίθρια "καταστήματα"όπου Έλληνες και Αρμένιοι συναγωνίζονταν σε σαγηνευτικές αγορές και πωλήσεις.Η περιοχή ,αν και κατοικημένη από Ευρωπαίους είχε ανατολίτικο χρώμα. Άλλωστε η προκυμαία συνόρευε με τα αγκυροβόλια όπου  Τούρκοι, Άραβες και Σύριοι ντυμένοι με τα παραδοσιακά τους ενδύματα, εργάζονταν ασταμάτητα φορτώνοντας και ξεφορτώνοντας εμπορεύματα στα πλοία. Σε πολλά σημεία συναντούσες Τούρκους "βαστάζους" ή άλλους που πρόσφεραν άμαξες προς ενοικίαση για τη μεταφορά των εμπορευμάτων.Άλλοι ακόμη ήταν σε επιφυλακή για να καθαρίζουν τα παπούτσια των ξένων. Οι λούστροι στη Σμύρνη ήταν περιζήτητοι. Είχαν ένα φορητό πάγκο μήκους ενός μέτρου από πλουμιστό ξύλο δεμένο με μπρούντζο που είχε έναν καθρέφτη στο καπάκι. Διέθεταν άπειρα χρώματα και μπουκαλάκια με γυαλιστικά για όλα τα δέρματα.
Η πιο γραφική και ανατολίτικη περιοχή ήταν εκείνη 'όπου ζούσαν μόνο Τούρκοι.Εκεί υπήεχαν τζαμιά, λουτρά και τόποι κατασκήνωσης των καραβανιών μαζί με τα φτωχά καλύβια μουσουλμάνων και τα σπίτια πλούσιων μπέηδων.
Σμύρνη~ μια πόλη με μια παράξενη αντανάκλαση του παλιού με το καινούργιο. Άντρες με φαρδιά σαλβάρια, δερβίσηδες με κωνικά καπέλα από καφέ τσόχα,χατζάδες με πράσινα τουρμπάνια και γκρίζα μούσια περιπλανιόνταν με μεγαλοπρέπεια, γυναίκες κρυμμένες πίσω από φερετζέδες περπατούσαν αόρατες σαν σκιές στους δρόμους. Ανάμεσά τους γυναίκες και άντρες ντυμένοι κομψά, όπως στην Champs Elysees στο Παρίσι.
Μια πόλη μαγική. Μια γωνιά του λεβάντε που δεν ήταν απόλυτα Ανατολή και έμοιαζε με την Ευρώπη...
Έφη Γρηγοριάδου, "Εδεσματολόγιον Σμύρνης", αποσπάσματα σελ.33-34, εκδ. ΚΟΧΛΙΑΣ


TA ΤΡΙΑ ΔΕΙΝΑ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
Α. ΣΕΙΣΜΟΣ

Η Σμύρνη βρίσκεται σε μια από τις πιο σεισμογενείς περιοχές του πλανήτη. Κατά την οθωμανική περίοδο ο πιο καταστροφικός σεισμός ήταν αυτός της 10ης Ιουλίου 1688. Είχε διάρκεια 20-30 ΄΄, προκάλεσε παλιρροϊκό κύμα, ενώ άνοιξαν ρήγματα στο έδαφος και σημειώθηκε καθίζησηστην περιοχή ανάμεσα στην ακτή και τον Πάγο.Αμέσως μετά προκλήθηκε πυρκαγιά. Από το σεισμό κατέρρευσαν τα 3/4 των κτηρίων στο παραλιακό τμήμα της Σμύρνης. Τα θύματα ήταν κυρίως Οθωμανοί υπήκοοι και έφτασαν περίπου τις 5000. Ανάμεσά τους ήταν ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Παρθένιος ο Α΄, που βρισκόταν στην πόλη, και ο μητροπολίτης Σμύρνης Ιγνάτιος. Οι περισσότεροι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλη και βρήκαν προσωρινό καταφύγιο σε πλοία και γειτονικά χωριά.

Β. ΕΠΙΔΗΜΙΕΣ

Οι επιδημίες στη Σμύρνη εξαπλώνονταν λόγω των κακών συνθηκών υγιεινής, της πυκνής κατοίκησης και κυρίως της συνεχούς προσέλευσης ανθρώπων εξαιτίας των εμπορικών ανταλλαγών.

Η πανώλη κυριάρχησε το 19ο αιώνα στην Ανατολική Μεσόγειο. Το 1765 σημειώθηκε μια επιδημία πανώλης που υπολογίζεται ότι είχε περίπου 20.000 θύματα. Κατά τη διάρκειά της χρησιμοποιούσαν ξίδι, που ήταν το απολυμαντικό της εποχής . Με αφορμή μια νέα επιδημία πανώλης που έπληξε τη Σμύρνη το 1837 και είχε 15.000 θύματα, οι Ελληνορθόδοξοι της πόλης ίδρυσαν σε συνεργασία με την εφορεία του Γραικικού Νοσοκομείου, νέο λοιμοκαθαρτήριο στο νοσοκομείο του Αγίου Ρόκκου.

Το 1871 και το 1903 χτύπησε την πόλη ευλογιά πλήττοντας κυρίως παιδιά. Για την αντιμετώπισή της εφαρμόστηκε το μέτρο του γενικού εμβολιασμού. Στο Γραικικό Νοσοκομείο το τμήμα μολυσματικών νόσων χρησιμοποιήθηκε ως ειδικό νοσηλευτήριο για την επιδημία. 

Αρκετές φορές μέσα στον 19ο αιώνα ( 1831,1848,1854,1893 ) και τον 20ο ( 1913 ) εμφανίστηκε η χολέρα στη Σμύρνη , τα θύματά της όμως δεν ήταν τόσο πολυπληθή όσο της πανούκλας.

Για την αντιμετώπιση των επιδημιών οι αρχές διαιρούσαν την πόλη σε τμήματα και ανέθεταν την ευθύνη τους σε γιατρούς.

 Γ. ΠΥΡΚΑΓΙΑ

Ανάμεσα στις πυρκαγιές που έπληξαν τη Σμύρνη ξεχωρίζει εκείνη της 9ης Ιουλίου 1741. Αναφέρεται ότι τα 2/3 της πόλης καταστράφηκαν σε διάστημα 48 ωρών, ενώ η φωτιά και ο καπνός φαινόταν από τη Χίο και τη Μυτιλήνη. 

ΣΜΥΡΝΗ, ΚΟΙΤΙΔΕΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, σελ. 56,57 (διασκευή ) Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

  ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΣΜΥΡΝΗ

Α. ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Ιδρύθηκε το 1733 από προκρίτους της ελληνορθόδοξης κοινότητας και σύντομα τέθηκε υπό την προστασία του αγγλικού προξενείου της Σμύρνης. Τα έσοδα της σχολής προέρχονταν κυρίως από δωρεές ευεργετών , ευπόρων μελών της κοινότητας αλλά και των ελληνικών παροικιών της Ευρώπης. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα η σχολή είχε θρησκευτικό χαρακτήρα. Κατά τη δεκαετία του 1810 δίδαξαν εκεί και εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Μετά την ανασύστασή της το 1824 η σχολή υιοθέτησε σημαντικές μεταρρυθμίσεις αποβάλλοντας το θρησκευτικό της χαρακτήρα.Μετά τη δεύτερη καταστροφή της από πυρκαγιά το 1842  διαιρέθηκε σε δύο τμήματα : το "ελληνικό σχολείο" που περιελάμβανε τρεις τάξεις και το "γυμνάσιο" που περιελάμβανε τέσσερις. Το 1862 η σχολή αναγνωρίστηκε ως πλήρες γυμνάσιο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και οι τελειόφοιτοί της μπορούσαν να εγγράφονται στο πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις. Σταδιακά τα παραρτήματά της αυξήθηκαν , ενώ η εκπαίδευση διαρκούσε 12 χρόνια. Τα μαθήματα δεν προετοίμαζαν τους μαθητές για κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα, αλλά τους έδιναν συνολικές γνώσεις μαθηματικών, ιστορίας, αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας, λατινικών, φυσικών επιστημών και ηθικής. 

Πυρήνα της βιβλιοθήκης της σχολής αποτελούσαν τα βιβλία που είχε δωρίσει το 1689 ο μητροπολίτης Σμύρνης Γρηγόριος Κονταρής στην ελληνική κοινότητα, συλλογή που εμπλουτίστηκε αργότερα με δωρεές και αγορές βιβλίων. 

Ως παράρτημα της βιβλιοθήκης το 1838 ιδρύθηκε το "Μουσείον", αλλά η σχολή στέγαζε επίσης ένα "Φυσιολογικόν Μουσείον", ένα "Πειραματικόν Μουσείον" καθώς και μια Πινακοθήκη με έργα ελλήνων και ξένων ζωγράφων.

Β. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ

Ιδρύθηκε το 1809 και υπήρξε το "αντίπαλον δέος" της Ευαγγελικής Σχολής. Η ιδρυτική επιτροπή του 

Γυμνασίου βρισκόταν υπό την προστασία του Αδαμάντιου Κοραή. Αναδείχθηκε σε προπύργιο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Στο πρόγραμμά μαθημάτων περιλαμβάνονταν ανάλυση φιλοσοφικών κειμένων, νεότερα μαθηματικά και φυσικές επιστήμες, ενώ έγινε προσπάθεια να εφαρμοστούν εκσυγχρονισμένες παιδαγωγικές αρχές με βάση τις ιδέες του Κοραή. Από νωρίς το σχολείο εξοπλίστηκε με όργανα φυσικής και χημείας, γεωγραφικούς πίνακες, συλλογή ορυκτών, ενώ διέθετε και πλούσια βιβλιοθήκη.

Από την αρχή κιόλας της λειτουργίας του το Φιλολογικό Γυμνάσιο ξεπέρασε σε γνωσιολογικό και μεθοδολογικό επίπεδο την Ευαγγελική Σχολή, που παρέμεινε προσηλωμένη σε ένα συντηρητικό 

μοντέλο εκπαίδευσης. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία έντονης διαμάχης ανάμεσα στα δύο εκπαιδευτήρια, με αποτέλεσμα το Οικουμενικό Πατριαρχείο να προσπαθήσει να διατηρήσει τις ισορροπίες.

Γ. ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ ή ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ
Ιδρύθηκε μεταξύ 1830 και 1834 αρχικά ως αλληλοδιδακτικό σχολείο της ελληνορθόδοξης κοινότητας και στη συνέχεια ως σχολείο θηλέων. Στεγάστηκε στην αρχή στον περίβολο του ναού της Αγίας Φωτεινής. Τα κορίτσια διδάσκονταν αρχαία ελληνικά,πειραματική φυσική, γεωμετρία, ηθική, γενική ιστορία, γεωγραφία, καλλιγραφία,χειροτεχνήματα,θρησκευτικά και γαλλικά. Αργότερα ιδρύθηκε εμπορικό τμήμα και σχολείο διδασκαλισσών. Αργότερα στεγάστηκε σε ιδιόκτητο κτήριο και ο αριθμός των μαθητριών αυξήθηκε.

Δ. ΟΜΗΡΕΙΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ
Το Ελληνικό και κατόπιν Ομήρειο Παρθεναγωγείο ιδρύθηκε το 1881 από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία η οποία συστάθηκε με πρωτοβουλία του Παύλου Αθηνογένη με σκοπό τη σύσταση ελληνικού παρθεναγωγείου με οικοτροφείο , ώστε τα κορίτσια ελληνορθόδοξων οικογενειών να μην αναγκάζονται να φοιτούν σε καθολικά και προτεσταντικά οικοτροφεία.
Είχε τα εξής τμήματα: νηπιαγωγείο ( 2 έτη ), ελληνικό σχολείο ( 5 τάξεις ) , γυμνάσιο (4 τάξεις ) και αργότερα διδασκαλείον διδασκάλων. Το πρόγραμμα ακολουθούσε το ορθόδοξο τελετουργικό ,αλλά έμφαση δινόταν και στις ξένες γλώσσες  καθώς και στην ηθική και σωματική αγωγή , στην προετοιμασία των κοριτσιών για τα οικογενειακά τους καθήκοντα. 'Οταν μετεγκατεστάθηκε το 1887 σε νέο σύγχρονο κτήριο ,συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό κοριτσιών από τις ελληνορθόδοξες οικογένειες της πόλης.
ΣΜΥΡΝΗ, ΚΟΙΤΙΔΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, σελ. 62-67 ( αποδελτίωση )"ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"