Από το βιβλίο της Μάρθας Πατλάκουτζα

 " ΜΕΡΤΖΑΝΗ  το δάκρυ της Θράκης " 

[ αληθινή ιστορία ] 

… Πεισματικά ο τόπος τους παρέμενε μια απαράλλαχτη ζωγραφιά μέσα στον χρόνο, αποκομμένος από τον υπόλοιπο κόσμο. Ζούσε στους δικούς του ρυθμούς. Τα πάντα έφταναν εκεί με καθυστέρηση, όπως ο καιρός, όπως και τα κακά μαντάτα. Στη θρακιώτικη γη τους γεννήθηκαν και ανατράφηκαν δυο λαοί, των Ρωμιών και των Τούρκων. Έμαθαν να ζουν αρμονικά, σαν αδέλφια. Συνυπήρχαν δυο θρησκείες, ο σταυρός και ο προφήτης, η εκκλησία και το τζαμί. Οι απλοί άνθρωποι πάσχιζαν να υπάρχει ειρήνη και σεβασμός ανάμεσά τους. Στον δικό τους μαχαλά ήταν σχεδόν όλοι Ρωμιοί. Ζούσαν μόνο δυο οικογένειες Τούρκων, αλλά κι αυτοί ήταν φιλικοί μαζί τους. Είχαν περάσει γενεές ολόκληρες που συζούσαν τηρώντας έναν άγραφο κώδικα γειτονίας και αλληλοσεβασμού.

Όμως τα τελευταία χρόνια όλα άρχιζαν να αλλάζουν. Πόλεμοι και συμφέροντα φύτεψαν τον σπόρο της καχυποψίας ανάμεσά τους. Η φτωχολογιά πάλευε για την επιβίωσή της κι αυτόν τον καινούργιο βραχνά δεν τον καταλάβαιναν. Δεν ήξεραν τον τρόπο να τον χειριστούν…

" Ο ΑΛΛΟΣ ΚΕΜΑΛ" , Δημήτρης Παπαχρήστος

[ από τον πρόλογο ]

… Θέλησα πολύ αυτό το ταξίδι στην Τουρκία. Ο Αλέξανδρος, κι αυτός πρόσφυγας απ` το `66, θα βοήθαγε στη γλώσσα. Πολλοί μας είπανε, λόγω του Κυπριακού και του Αιγαίου ότι έχουν οξυνθεί τα πνεύματα, να μην πάμε. Εμείς το αποφασίσαμε γιατί πιστεύαμε το αντίθετο ( απ` την πρώτη στιγμή κρατούσα σημειώσεις, το συνηθίζω σχεδόν πάντα ).

Ένα απρόοπτο επεισόδιο, η κλοπή του μπαγλαμά του Γιάννη, έδεσε τις σημειώσεις, πήραν μια σειρά. Δεν περιγράφουν μόνο το τι είδανε τα μάτια μας, αλλά τι συναντήσαμε και πώς ζήσαμε κοντά, πολύ κοντά, με τον απλό κόσμο που πλησιάσαμε. Το μεγάλο μας «εχθρό», όπως τον θέλουν σήμερα και πάντοτε οι κρατούντες, που είναι ένας μεγάλος φίλος κι αδελφός, γιατί το θέλει και το αισθάνεται. Δε νιώσαμε τουρίστες όταν λέγαμε πως είμαστε Έλληνες: « Γιουνάν αρκαντάς» , έλεγαν καλόκαρδα και μας χτύπαγαν στην πλάτη. Στον ίδιο παράλληλο ζούμε. Έχουμε τα ίδια προβλήματα. Την εχθρότητα, τα αίματα ξέρουν ποιοι τα θέλησαν, ποιοι τα προξένησαν. Ακόμα και ο Κεμάλ, ο κλέφτης μας, είναι φίλος μας κι εμείς δικοί του. Την ώρα που χωρίζαμε, μας έδωσε δειλά και ντροπιασμένα το χέρι του.

 «Γκιουλέ γκιουλέ» είπε.

[ σελίδα 84 ]

… «Μπορούν να ζήσουν καλύτερα και μονιασμένα οι λαοί μας», φώναξε σχεδόν. «Να λούζονται στα νερά του Αιγαίου χωρίς να υπάρχει φόβος να πνιγούν στα άγρια κύματα που προκαλούν οι ανταγωνισμοί των μεγάλων δυνάμεων» κι έκλεισε με σημασία το μάτι του κι ο Αλέξανδρος λίγο έλειψε να κάνει το ίδιο· μεταφράζοντας είχε ταυτιστεί μαζί του.

[ σελίδα 105 ]

… Τον Νείλο, τον Ευφράτη,

    Την Προύσα, τη Βαγδάτη,

    Τη Δαμασκό, την Μπαρμπαριά

    ………………………………………………

   Στην Πάφο, στο Αϊδίνι,

   Στη Χίο, στη Μυτιλήνη

  Και ως μέσα στην Αλεξάνδρεια.

Τόποι, μέρη μαγικά, πολιτείες και χωριά που ταξίδεψα και γνώρισα μετά. Είναι η γειτονιά μας, όπου έζησαν αιώνες μαζί Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Κούρδοι, Εβραίοι, Άραβες, Ασσύριοι, Παλαιστίνιοι και οι τελευταίοι των Αλεξανδρινών που ζούνε ακόμα… Η καθ` ημάς Ανατολή, η εγγύς Ανατολή, η νοτιοανατολική Μεσόγειος, η εσχατιά της Ευρώπης, που δοκιμάζεται και υποφέρει από όλους αυτούς που θέλουν να την κρατούν στο χέρι….

[ σελίδες 107- 116 ]

… Το βιβλίο που έχετε στα χέρια σας, πέρα από την ατμόσφαιρα, το κλίμα της εποχής σε Ελλάδα και Τουρκία, θύμισε, και σ` εμένα ακόμα, τον τρόπο που σκεφτόμουνα αλλά και την πίστη που με διακατείχε, και σήμερα με διακατέχει περισσότερο, πως μπορούμε να κολυμπήσουμε στα γαλανά νερά και στις ακτές του Αιγαίου και όχι να πνιγούμε στο μελλούμενο βούρκο, αν τα σχέδια του πετρελαίου γίνουν πραγματικότητα. Δεν είναι αφέλεια ούτε ουτοπία. Δεν έχουμε να μοιράσουμε τίποτα. Ακόμα και όταν συντελέστηκε η καταστροφή, συμμερίστηκαν τον ανθρώπινο πόνο, οι απλοί Τούρκοι τους έκρυβαν τους Γιουνάν  για να γλυτώσουν….

…. Μας έφεραν σε σύγκρουση, καθώς και οι εθνικισμοί, οι ιμπεριαλισμοί και οι ιδεαλισμοί. Ο Κεμάλ Ατατούρκ ξερίζωσε τους Έλληνες, έπρεπε να φύγουν από τα χώματά τους κι ας ήταν ιθαγενείς, αυτόχθονες, τρεις χιλιάδες χρόνια ριζωμένοι εκεί, μ` έναν οικουμενικό πολιτισμό αιώνιο, ιωνικό. Η Τουρκία περνούσε την κρίση της μετάβασης και της μετεξέλιξης από Οθωμανική αυτοκρατορία σε εθνικό κράτος.

… Μπορούμε να ζήσουμε αδελφωμένα και στην Κωνσταντινούπολη και στα παράλια της Μικράς Ασίας και στη Θράκη. Με τα όσα έχουν συμβεί, μας έχει κουράσει η καλλιεργούμενη εχθρότητα κι εκείνο το «προαιώνιος εχθρός» στα σχολεία ακούγεται γελοίο.

Δε θα στρογγυλέψουμε την Ιστορία, δε θα κρύψουμε τις αλήθειες. Μπορούμε όμως να σεβαστούμε την Ιστορία, κι ας πονάει… Οι πολιτισμοί μας έχουν αποκτήσει ρίζες και επιρροές κοινές, βοηθάνε να γνωριστούμε, να τα βρούμε και να συμπορευτούμε. Να τελειώνουμε με τις γκρίζες ζώνες, τις μαύρες ζώνες, το δικό μου και το δικό σου· είναι δικά μας. Το μπορούμε επιτέλους….

… Μπορούμε να τιμήσουμε και να φροντίσουμε με σεβασμό και αγάπη ό,τι άφησαν σ` εμάς παρακαταθήκη οι πρόγονοί μας, είτε στη Μικρά Ασία, στην Καππαδοκία, στον Πόντο, στην Κωνσταντινούπολη είτε στην Ελλάδα. Μνήματα, ναούς, εκκλησίες, τζαμιά, λουτρά, γυμναστήρια, θέατρα, μνημεία, χωρίς προκαταλήψεις. Η προσπάθεια που γίνεται στην Τουρκία να καπηλευτεί όλα αυτά τα αρχαία και βυζαντινά μνημεία που σώθηκαν και να παραχαράξει την ιστορία τους και τα ονόματά τους είναι αστεία. Χρειάζεται να απαλλαγεί από αυτό το κόμπλεξ. Οι Τούρκοι δημοκράτες διανοούμενοι, επιστήμονες γνωρίζουν καλά την ιστορική αλήθεια και ντρέπονται για τα καμώματα της στρατιωτικοπολιτικής εξουσίας.

Είναι ανάγκη να ζήσουμε εν ειρήνη και πλήρη συνεργασία. Τα περισσότερα στοιχεία είναι χαρακτηριστικά και συγγενικά. Μας ενώνουν, και πολλές φορές μας χωρίζουν, και είναι ανθρώπινα, ανεπανάληπτα και μοναδικά, γιατί προέκυψαν από την αδιάλειπτη συναναστροφή μας και από τη συχνή επαφή μας. Μια και πάντα ζούσαμε σ` αυτά τα όρια κι είναι ακόμα και ο τρόπος γοητευτικός όταν τσακωνόμαστε εμείς κι οι αφεντάδες μας. Έτσι μου δήλωσε αστειευόμενος ο Μουράτ, καθηγητής Πανεπιστημίου από την Πόλη – από εκεί μου είπε πως είναι κι όχι από την Τουρκία -… αν οι λαοί γνωριστούν μεταξύ τους, δε θα μπορέσει κανείς να τους οδηγήσει σε πόλεμο. Πως ο πολιτισμός ενώνει, για να προσθέσει σαρκαστικά ο Μουράτ: «Και διαιρεί και σκοτώνει ενίοτε, όταν ο ένας θεωρεί τον δικό του ανώτερο και καλύτερο από του άλλου»…

… Μπορούμε να ξεπεράσουμε τις φοβίες και τις προκαταλήψεις. Να μοιραστούμε επ` ωφελεία μας ό,τι έχει προσφερθεί ως ευλογία σ` αυτή την πανέμορφη νοτιοανατολική εσχατιά της Ευρώπης. Ζούμε στο σταυροδρόμι Ανατολής, Δύσεως και συναντιόμαστε αιώνες τώρα, πότε στο πέρασμα του ενός λαού προς την Ανατολή και πότε του άλλου προς τη Δύση. Από εδώ κι εμπρός μόνο ειρηνικά θα γίνεται αυτό. Κανένας δεν μπορεί να μας εμποδίσει, αρκεί να πάρουμε εμείς τις τύχες στα χέρια μας. Χρειάζεται να αποκτήσουμε ουσιαστική δημοκρατία και ελευθερία. Δικαιοσύνη και αγάπη, να σεβόμαστε το διαφορετικό και το όμορφο, να τελειώνουμε με τις διακρίσεις, φυλετικές και θρησκευτικές. Τα ανθρώπινα δικαιώματα να γίνουν σεβαστά για όλους και φυσικά να καταργηθούν τα λευκά κελιά. Είναι απαράδεκτο να πεθαίνουν άνθρωποι στις φυλακές. Καθιστάμεθα όλοι μας συνένοχοι, πολύ περισσότερο όταν σιωπούμε.

…  Ένας από τους ήρωες του βιβλίου, ο Αλέξανδρος, είναι από αυτούς που την πλήρωσαν, τα έχασαν όλα, δεν άντεξε περισσότερο κι έφυγε με την οικογένειά του το 1966 και από τότε για πρώτη φορά επέστρεφε στην Τουρκία χωρίς μίσος και πνεύμα εκδίκησης, αλλά με πνεύμα αγάπης και φιλίας, γιατί είχε ζήσει μαζί τους και δεν ήταν όλοι το ίδιο, το `ξερε καλά….

«Ο άλλος Κεμάλ», Δημήτρης Παπαχρήστος, εκδόσεις Καστανιώτη [ δεύτερη έκδοση ξαναδουλεμένη ] , 2003